2018 yılında kültür sanat alanında neler yaşandı?
Türkiye'de 2018 kültür sanat alanında yurt dışına kaçırılan eserlerin ait oldukları topraklara geri döndürüldüğü, arkeolojik açıdan önemli başarılara imza atıldığı bir yıl olarak tarihe geçti.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile kültür sanat alanındaki gelişmelerden derlenen bilgilere göre, 2018 Devlet Tiyatroları (DT) ile Devlet Opera ve Balesi (DOB) yönetimlerinde 3 Ocak'ta yapılan görev değişimlerine ilişkin gelişmelerle başladı.
Bu kapsamda DT Genel Müdürlüğüne Mustafa Kurt, DOB Genel Müdürlüğüne de ünlü tenor Murat Karahan getirildi.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesinin ardından Bakanlığın yapısıyla ilgili de önemli gelişmeler yaşandı. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 10 Temmuz'da düzenlediği basın toplantısıyla açıkladığı Cumhurbaşkanlığı kabinesinde yeni sistemin ilk Kültür ve Turizm Bakanı olarak turizmci, iş adamı Mehmet Nuri Ersoy yer aldı.
Bakan Ersoy'un göreve gelmesi sonrasında 10 Temmuz'da yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'yle Bakanlıkça asıl amacı kültür, sanat, turizm ve tanıtım faaliyeti olan dernek ve vakıflarla özel tiyatrolar tarafından gerçekleştirilecek projelere nakdi yardımda bulunulması düzenlendi.
15 Temmuz'da yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve 24 Temmuz'da yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Genelgesiyle Vakıflar Genel Müdürlüğü, TİKA, Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlandı.
Resmi Gazete'de 21 Temmuz'da yer alan Cumhurbaşkanı kararıyla da Kültür ve Turizm Bakanlığı Bakan Yardımcılıklarına Prof. Dr. Ahmet Haluk Dursun, Nadir Alpaslan ve Ömer Arısoy atandı.
Türk sineması rekora koştu
Türk sineması ve dizi sektörü için 2018 önemli rekorlara imza atılan bir yıl olarak da tarihe geçti.
Dünyada 140'tan fazla ülkede izlenen Türk dizilerinden elde edilen ihracat geliri yıllık 350 milyon doların üzerine çıktı.
Sinemada yılın ilk 6 haftasında, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 29'luk artışla 15,5 milyon seyirci sayısı ve 193 milyon lira gişe hasılatına ulaşıldı. Türk filmleri, yüzde 77'lik izlenme oranları ile gişeye damgasını vurdu, en çok izlenen 10 filmin 7'si yerli filmlerden oluştu.
Bakanlık tarafından eylül ayı itibarıyla Türk sinemasına sağlanan destek miktarı 58,1 milyon liraya ulaştı.
Sinema Genel Müdürlüğünün verilerine göre, 2017'de yerli filmlerin gişe hasılatı 268 milyon lira olurken, bu yılın 9 aylık döneminde rakam 310 milyon lirayı buldu. Türk sineması yüzde 56'lık yerli film izleme oranıyla önceki yıllarda elde ettiği Avrupa'daki birincilik konumunu bu yıl da sürdürdü.
Türk dizilerine destek verilecek
Kültür ve Turizm Bakanlığı, hem Türkiye'de hem de dünyada adından söz ettiren Türk dizileri ve sinema filmleri için yeni sinema yasa taslağını hazırladı. Meclis gündemine gelmesi beklenen düzenlemelerle Türk dizilerine ilk kez maddi destek sağlanacak.
Yabancı sinema filmleri için Türkiye'de yapılan harcamaların yüzde 30'u kadarının iade edilmesinin öngörüldüğü taslağa göre, film çekimlerini kolaylaştırmak için valiliklerde Çekim Koordinasyon Kurulları kurulacak. Ayrıca düzenleme kapsamında yerli film sektörünü güçlendirmek, gösterim şansı bulamayan filmlerin seyirci ile buluşmasını sağlamak için sinema salonu işletmecilerinin de desteklenmesi planlanıyor.
Öte yandan İstanbul Ticaret Odası (İTO) da dünyada gişe rekortmeni olacak filmlerin, doğal film platosu özelliğine sahip Türkiye’de çekilmesini teşvik etmek amacıyla "Filming in Turkey (Türkiye’de film çekimi)" adıyla bir sinema portalı oluşturulacağını bildirdi.
Ayrıca Milli Eğitim ve Kültür ve Turizm Bakanlıkları ile Türkiye Belediyeler Birliği arasındaki "Öğrenciler Sinema İle Buluşuyor Etkinliği" iş birliği protokolü kapsamında da bu yıl Türkiye genelinde binlerce öğrenci ilk defa sinemada film izleme fırsatını yakaladı.
Özel tiyatrolara destek
Bakanlıkça 2017-2018 sezonunda 229 özel tiyatro projesine 5,2 milyon lira destek sağlandı, 2018-2019 sezonunda da 511 proje bu destekten faydalanacak.
Tiyatro sezonunda tüm eserleri kapalı gişe oynayan DT, yeni dönemde genç yazarları da teşvik edecek projeler yürütecek. Bu kapsamda eserleri DT'de ilk kez sahnelenecek yazarlar teşvik edilecek, üniversitelerin yazarlık bölümlerinde eğitim alan öğrencilerin eserlerini de sahneye taşımak üzere çalışmalar hayata geçirilecek.
Binlerce tarihi eser ait olduğu topraklara döndü
Bakanlık uzmanlarının yurt dışında titizlikle yürüttüğü çalışmalar sonucunda 2003 ila 2018 arasında 4 bin 319 parça tarihi eser Türkiye'ye getirildi.
Ait olduğu topraklara bu yıl döndürülen binlerce yıllık tarihi eserler "Altın Taç" ile "Dağ Keçisi Figürü"nün tanıtım töreni 29 Ocak'ta düzenlenirken, 1960'lı yıllarda yurt dışına kaçırılan Zeugma'nın en nadide eseri "Çingene Kızı" mozaiğinin ABD'de bulunan kayıp parçalarının iade süreci başladı.
Kayıp parçalar, 28 Kasım'da THY'ye ait tarifeli uçakla Gaziantep'e ulaştı. Zeugma Mozaik Müzesi'ndeki Çingene Kızı'nın yakınlarında oluşturulan geçici alanda sergilenecek eserlerin lansmanı, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy'un katılımıyla 8 Aralık'ta yapıldı.
Arkeolojik kazı çalışmaları 12 aya yayılacak
Arkeolojik kazılarda da bu yıl önemli gelişmeler yaşandı. 2 Şubat'ta yapılan açıklamada M.Ö. 1. yüzyılda kurulduğu tahmin edilen Karabük'ün Eskipazar ilçesindeki Hadrianaupolis antik kentindeki kazı çalışmaları sırasında Anadolu'nun en eski kiliselerinden biri olduğu değerlendirilen, bin 500 yıllık bir yapının bulunduğu bildirildi.
Tokat'ın Sulusaray ilçesinde, 2 bin yıllık geçmişe sahip Sebastapolis Antik Kenti'nin hamam bölümü ile Çanakkale'nin Ayvacık ilçesine bağlı Behramkale köyündeki Assos Antik Kenti'ndeki kazılarda, "Aristios ailesi"nden 21 bireye ait iskelet ve yakılmış cenaze kalıntılarının da içinde yer aldığı 2 bin 300 yıllık mezarın ortaya çıkarılması önemli gelişmeler arasında yer aldı.
5 bin yıl boyunca farklı medeniyetlerce kullanılan ve şehrin "kalbi" olarak nitelendirilen Diyarbakır İçkale'deki Amida Höyük'te 56 yıl aradan sonra kazıya başlandı. Çalışmalar sonunda, 1962'de kalıntıları bulunan Artuklu Sarayı'nın gün yüzüne çıkarılması hedefleniyor.
Bakanlık, arkeolojik kazı çalışmaları için bu yıl ekim ayı itibarıyla toplam 30 milyon 533 bin 700 liralık ödenek aktarımında bulundu, sezonluk kazıların 12 aya yayılması için yeni bir çalışma başlattı.
- Yeni AKM'nin inşa süreci başlıyor
Yeni Atatürk Kültür Merkezi (AKM) projesi çalışmaları çerçevesinde şubat ayında başlayan yıkım çalışmaları 31 Mayıs'ta tamamlandı.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, AKM'nin şubat ayında temelinin atılarak inşaatına başlanmasının planlandığını açıkladı. Bakan Ersoy, ayrıca Mart 2019 itibarıyla müzelerde de büyük bir tanıtım atağına başlayacaklarını bildirdi.
Sanat Cepte uygulaması başladı
Bu yıl sertifika, yapımcı belgesi ve isteğe bağlı kayıt tescil işlemlerini dijital ortama taşıyan Bakanlık, sanatseverlerin etkinlik bilgilerini cep telefonlarından anında öğrenebileceği "Sanat Cepte" mobil uygulamasını hizmete sundu.
Ayrıca aralarında "Hababam Sınıfı", Malkoçoğlu" gibi Türk sinemasının unutulmaz filmleri ile "Zeki Müren", "Müzeyyen Senar", "Barış Manço" gibi sanatçıların seslendirdiği eserlerin yer aldığı toplam 400 bin sinema ve müzik eserinin dijital ortama aktarılarak korunması için çalışmalar başlatıldı.
Troya yıla damgasını vurdu
Bakanlıkça "2018 Troya Yılı" kapsamında, yılın 7 ayında Troya temasıyla ulusal ve uluslararası alanda 133 tanıtım etkinliği gerçekleştirildi. 55 ülkedeki 100 turizm fuarında kurulan Türkiye stantlarında Troya boy gösterdi. Çanakkale'de 5 bin yıllık geçmişe sahip Troya Antik Kenti'nde yapımı tamamlanan Troya Müzesi 10 Ekim'de ziyarete açıldı.
Bu süreçte bale ve operanın bir arada sunulduğu büyük bir sahne şovu olan "Troya" izleyicilerle buluştu. Öte yandan DOB öncülüğünde yaz döneminde "Turandot", "Saraydan Kız Kaçırma", "La Traviata" ve "Zorba" gibi dünyaca ünlü başyapıtların sahnelendiği uluslararası opera ve bale festivalleri düzenlendi.
Bakanlığın destekleriyle "2018 Troya Yılı" kapsamında Ehl-i Hayal Film tarafından hazırlanan "Troya Hazineleri - Asırlık Hasret" belgeseli, hazinelerin kaçırılma süreci ve sonrasını Osmanlı ile Yunanistan belgelerinin ışığında izleyiciye sunuldu.
Topkapı Sarayı Müzesinden 1964'te Bursa Arkeoloji Müzesine devredildikten bir süre sonra yerinde olmadığı fark edilen 524 yıllık el yazması Kur'an-ı Kerim, süreçlerden habersiz olarak eseri bir sahaftan satın alan ve koleksiyonuna dahil eden hattat Ziya Aydın'ın oğulları tarafından Topkapı Sarayı Müzesine teslim edildi.
- Ödüller
Kültür ve Turizm Bakanlığı Özel Ödülleri, törenle 22 Şubat'ta sahiplerini buldu. Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'nde düzenlenen törende "Sinema" dalında Safa Önal, "Musiki" dalında Cüneyt Kosal, "Sanat Tarihi" dalında Prof. Dr. Nurhan Atasoy, "Tasavvuf Tarihi" dalında Prof. Dr. Süleyman Uludağ ile "Kültür ve Sanat Kurumu" dalında Baksı Müzesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Özel Ödülleri'ne layık görüldü.
Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri ise 19 Aralık'ta Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'nde düzenlenen törenle sahiplerine verildi. Tarih ve sosyal bilimler alanında Prof. Dr. Mehmet İpşirli, sinema alanında Türker İnanoğlu, müzik alanında Erol Sayan, sanat/fotoğraf alanında İzzet Keribar ve bu yılki vefa ödülünün sahibi olan Mehmet Akif Ersoy adına torunu Selma Ersoy Argon'a ödülleri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından takdim edildi.
Devlet Opera ve Balesi solist sanatçısı soprano Mine Kurtoğlu, Bakü 7. Uluslararası Bülbül Şan Yarışması'nda birinci oldu. Uluslararası prestije sahip yarışma 4-8 Haziran'da gerçekleşti.
- Müzeler için "tanıtım" atağı
Bakan Ersoy, Mart 2019 itibarıyla müzelerde de büyük bir tanıtım atağına başlayacaklarını bildirdi. 24 Kasım'dan itibaren Bakanlığa bağlı müze ve ören yerleri girişleri de öğretmenler için ücretsiz oldu.
Bakanlığın verilerine göre, 2018 yılının ilk 9 ayında müzeleri ziyaret eden kişi sayısı 21,9 milyona ulaşırken, bu sayının gelecek yıl 30 milyona çıkacağı öngörülüyor.
Türkiye'nin 81 ilinde müze açılmasına yönelik çalışmalarını sürdüren Bakanlık, müzelerin daha çok yerli ve yabancı turisti ağırlayabilmesi amacıyla sanatsal etkinliklerden kültürel faaliyetlere uzanan pek çok uygulamanın yer aldığı "Yaşayan Müze" konseptinin hayata geçirilmesine yönelik çalışmalara da hız verdi.
18 Mart Şehitleri Anma Günü ve Çanakkale Deniz Zaferi'nin 103. yılı etkinlikleri kapsamında, restorasyonları tamamlanan Kilitbahir Kale Müzesi ve Fatih Camisi hizmete açılırken, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde PKK'lı teröristlerin 3 yıl önce gerçekleştirdiği saldırılarda tahrip olan Dört Ayaklı Minare, Şeyh Matar Camisi, Parlı Sefa Camisi ve Medresesi Vakıflar Genel Müdürlüğünce yapılan restorasyonun ardından 21 Eylül'de Bakan Ersoy'un katıldığı törenle açıldı.
- Edebiyatçılara "ilk eser" desteği
Bakanlık, yeni ve özgün edebiyat eserlerinin üretilmesi, yeni yazarların desteklenmesi amacıyla başlatılan "ilk eser desteği" uygulaması için başvuruları 1 Ağustos'tan itibaren almaya başladı.
Türk edebiyatının yurt dışında tanıtımına katkı sağlamak amacıyla başlatılan TEDA Projesi kapsamında, 13 yılda 2 bin 696 eserin dünyaya açılması sağlandı, ISBN verilen çocuk ve gençlik kitabı sayısı da son 6 yılda artarak 35 bin 887'ye ulaştı.
- "Okuryazarlık Seferberliği"ne halk kütüphaneleri de katılacak
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve eşi Emine Erdoğan tarafından başlatılan, özellikle okuma yazma bilmeyen yaşlıların büyük ilgi gösterdiği Okuryazarlık Seferberliği'ne Türkiye genelindeki bin 150 halk kütüphanesi üzerinden de destek verilmesi kararı alındı.
Bakanlık, İstanbul'un tarihi, sosyal ve kültürel birikiminin tüm yönleriyle ele alınacağı İstanbul Kültür Çalıştayı'nı da 11-12 Mayıs'ta düzenledi. Çalıştay sonrasında İstanbul'daki Tarihi Yarımada'nın korunması amacıyla alandaki kültür varlıklarının durumunun net bir şekilde ortaya konulacağı envanter çalışması başlatıldı. Bu çalışma doğrultusunda Tarihi Yarımada'nın koruma amaçlı imar planları da yeniden ele alınacak.
Göbeklitepe ve Dede Korkut UNESCO listelerinde
UNESCO nezdinde de bu yıl sevindirici gelişmeler yaşandı. Yozgat'ın Sarıkaya ilçesinde, halk arasında "Kral Kızı" olarak bilinen, "Basilica Therma" adlı tarihi Roma hamamının, 1 Haziran'da UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alındığı bildirildi.
Şanlıurfa'da 12 bin yıllık geçmişiyle "tarihin sıfır noktası" olarak nitelendirilen Göbeklitepe, 1 Temmuz'da yapılan açıklamayla UNESCO Dünya Miras Listesi'ne alındı. Böylelikle Türkiye'nin listedeki tescilli alanlarının sayısı 18'e yükseldi. Türk Destanı "Dede Korkut" ise 28 Kasım'da UNESCO Dünya Somut Olmayan Kültür Mirası Temsili Listesi'ne oy birliğiyle kabul edildi.
Bakanlığın başvurusuyla Anadolu kültürünün önemli simgelerinden olan "Nazar Boncuğu" da sosyal medyanın vazgeçilmez unsurlarından emojilerin arasına dahil edildi.
Millet Kıraathaneleri devrede
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın açıkladığı "100 Günlük Eylem Planı"nda yer alan ve bazı halk kütüphanelerinin "millet kıraathaneleri" olarak da hizmet vermesine yönelik çalışmalar, tamamlanma aşamasına geldi. Türkiye genelindeki 22 halk kütüphanesinde, 7 gün 24 saat hizmet veren millet kıraathaneleri oluşturuldu. Kıraathanelerin sayısı yıl sonuna kadar 30'a çıkarılacak.
Bakanlıkça bu yılın 9 ayında ele geçirilen korsan yayın sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 40 artarak 1 milyonu aştı.
- Kapadokya'ya tek elden yönetim, sil baştan planlama
Bakanlık, "kaçak yapılaşma" ile gündeme gelen Kapadokya'da uygulanacak "Alan Yönetimi Başkanlığı" sistemiyle yapılaşmadan tanıtıma bölgeyle ilgili tüm kararların tek elden alındığı bir dönemi başlatacak.
İlgili bakanlıklardan temsilciler ve akademisyenlerin katılımıyla "ana karar merci" olarak kurulacak komisyon aracılığıyla Kapadokya bölgesinin "mekansal anayasası" olarak da adlandırılabilecek planları sil baştan hazırlanacak.
- 2019 Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı olacak
Kültür sanat alanında 2018 güzel gelişmelerin yanı sıra birçok değerli ismin vefatına da sahne oldu.
İstanbul'da 93 yaşında yaşamını yitiren Türk sinemasının usta oyuncusu Münir Özkul 7 Ocak'ta son yolculuğuna uğurlandı.
Kanser tedavisi gördüğü hastanede 2 Ocak'ta vefat eden sosyolog, yazar ve toplum felsefecisi Prof. Dr. Hüsamettin Arslan, "Bozkırın tezenesi" olarak anılan bozlak ustası Neşet Ertaş'a yıllarca zurnasıyla eşlik eden ve Kırşehir yöresine ait çaldığı 23 eser TRT arşivine giren zurna ustası Ayvaz Başaran, usta sanatçı Toron Karacaoğlu, şair, yazar ve gazeteci Mehmet Zeki Akdağ, oyuncu Yıldırım Öcek, yönetmen ve oyuncu Kamil Renklidere, tezhip ve minyatür sanatçısı Cahide Keskiner ile ünlü yönetmen Aram Gülyüz, 2018'de yaşama gözlerini yuman isimler arasında yer aldı.
Usta foto muhabiri Ara Güler, 17 Ekim'de yaşamını yitirdi.
Ömrünü İslam bilimler tarihine adayan Prof. Dr. Fuat Sezgin ise 30 Haziran'da 94 yaşında hayatını kaybetti.
Cumhurbaşkanlığı genelgesiyle 2019 yılı "Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı" olarak ilan edildi.
Derleyen: Burcu Çalık- AA