Amphi tiyatro
Amphi tiyatro nedir?
Amphi tiyatro: Roma mimarlığına özgü, Yunan mimarisinde görülmeyen, ortasında arena adı verilen bir alan ile bu alanı çevreleyen eş merkezli olarak dizilmiş oturma yerlerinden oluşan, yuvarlak ya da daha çok elips biçimli, bağımsız yapı.
Sözcük 'her yanında oturma yerleri bulunan tiyatro' anlamına gelir.
Mimari bir biçim olarak amfi tiyatro, Eski İtalya ya da Etrüsk Kampanya kökenlidir; bu dönem halklarının hoşlandığı gladyatör oyunları, hayvan güreşleri ya da insanlarla hayvanlar arası güreşler (venatiories) gibi belirli eğlence türlerinin gereklerine göre biçimlenmiştir. Bu tür oyunlar başlangıçta forumda yer alır, izleyiciler için, gerektiğinde ahşap tribünler kurulurdu.
Günümüze değin ayakta kalan en eski sürekli amphi tiyatro Pompei'dekidir (MÖ 80). Arenası, kazılarak çevredeki doğal toprak düzeyinin altına indirilen bu amphi tiyatro 136 metreye 104 metre boyutlarında taş bir yapıdır ve yaklaşık 20 bin oturma yeri vardır.
Roma'daki büyük Flavius Amphi tiyatrosu ya da Collosseum, Vespasianus ve Titus'un imparatorluk dönemlerinde Neron'un Altın Evi'nin bulunduğu yere inşa edildi.
Bu yapıya Collosseum adı MS 8. yüzyıldan bir süre sonra, dev boyuttan ve yaklaşık 50 bin kişilik kapasitesi nedeniyle verildi.
Verona ve eski Capua'da da büyük Roma amphi tiyatrolan vardır.
Capua'da MS 1. yüzyılda yapılmış olan amphi tiyatro, 170 metre boyu, 140 metre eni ve 30 metre yüksekliğiyle boyut açısından Collosseum'dan sonra ikinci sırayı alır.
Roma imparatorluğunun tüm eyaletlerinde çeşitli alanlara yayılmış 75'i aşkın Roma amphi tiyatrosu kalıntısı bulunmuştur.
Anadolu'daki Roma kentlerinin çoğunda, tiyatro ile birlikte bulunan stadyumların bir bölümü arenaya çevrilir ve amphi tiyatro olarak kullanılırdı.
Pergamon'daki içinden su geçen ilginç konumlu bir amphi tiyatronun yanı sıra Kyzikos amphi tiyatrosu da Anadolu'daki önemli örneklerdendir.
Roma amphi tiyatrolarının çoğunda, arenanın altında ayrıntılı ve geniş bir labirent inşa edilirdi.
Dekorların bulunduğu Media Via da içinde olmak üzere tüm geçitler, hayvanlarla dekorları yukarı çıkaran asansör ve makinelerin yer aldığı bölmeler ve gladyatör odaları, çeşitli üst kapaklarla yukarıdaki arenaya bağlanacak biçimde ustaca yerleştirilirdi. Bu arena çevresinde ise üstünde metal kafes bulunan yüksek bir duvarın ayırdığı izleyici oturma yerleri yükselirdi, izleyici yerleri, amphi tiyatroyu çepeçevre dolanan geçitlerle çeşitli bölümlere (maerıiana) ayrılmıştı. En alt bölüm olan podyumda, imparator ve maiyetinin özel locası vardı, bu locanın tam karşısındaki podyum bölümünde ateş tanrıçasının rahipleri, konsüller, yargıçlar, elçiler, rahipler ve öteki seçkin konuklar otururdu.
Birinci galerinin geri kalan bölümü ise senatörlere ve süvarilere aitti, ikinci galeri patriciiyere, üçüncü galeri pleblere, en yukarıdaki dördüncü galeri ise kadınların localarına ayrılmıştı.
Denizcilerin gerip ayarladığı bir tente (velum ya da velarium) seyircileri güneşten korurdu.
Galerilerin her biri, çok sayıdaki çıkışlara (vomitoria) ulaşan ışınsal geçitlerle (cunci) dilim dilim bölümlere ayrılırdı.