Antik Dünyanın Tüccarları: Fenikeliler

MÖ 3200 yıllarında kurulmaya başlayan Fenike şehir devletleri MÖ 2750 yıllarında sahil şeridi boyunca sıralanmıştı. Bereketli Hilal'in Akdeniz'e bakan kıyılarında gelişen Fenike uygarlığı, talassokrasik bir yapıda şekillenmiştir.

Antik Çağ'da yaşamış Sami dillerine mensup bir dil konuşan Akdenizli kavimdir Fenikeliler...

Fenike Alfabesi

Fenikelilerin bulduğu alfabetik sistem, daha sonrakilerin kökeni olarak kabul ediliyor. Özellikle ticaret gemilerinin yük kayıtlarının yazılmasında ve bunun herkes tarafından anlaşılır olması açısından önemlidir. Yani aslında yazı karşılıklı anlaşılabilir bir formata döküldüğünde değer görüyor diyebiliriz. Ek olarak antik kaynaklarda da Fenikelilerin alfabetik yazı sistemini kullandıklarını ve bu yazıyı başka halklarla tanıştırdıklarını görüyoruz  Kadmos’un yazıyı Yunanlılarla tanıştırması . Özellikle Ugarit çivi yazılı tabletlerinde yazı sistemine ilişkin çok önemli bir veri var; burada tarihteki ilk yazı sisteminin protoalfabetik örneklerini görüyoruz (Kenaniler). Kenan-Kenani kelimeleri M.Ö. 15. yüzyılda bu halk için kullanılıyor.

Alalakh’da Kral İdrimi’nin M.Ö. 15. yüzyıla tarihlenen Akad yazıtında Kenan, Canaanit ülkesinden söz ediliyor. Fakat bu tarihte Canaanitlerin ( Kenaniler ) doğrudan doğruya bir halk mı yoksa devlet mi olduğu bilinmiyor. Canaanit sözcüğü Mezopotamya, Sami dillerinde ” mor ” anlamına geliyor. Phonikos’ta ” mor, kırmızı ” anlamlarına geliyor. Daha sonra dilimize ” Fenikeliler ”, Yunanca ” Phoeniks ” olarak geçiyorlar. Bu kırmızı, mor gibi isimlerin sebebi boya işçiliğinden geliyor.

Fenikeliler / Kenanlar bu kırmızı, mor rengin mucidi olarak biliniyorlar. Bu renk murex’ten elde ediliyor. Fenike ticaretinde bu tarz ürünlerin ihracatının, maden gibi değerli ürünlerin de ithalatının yapıldığını biliyoruz.

Uzak Mesafe Deniz Ticareti

Bu dönemde Doğu Akdeniz’in en önemli limanları; Ugarit ve Alalakh olarak biliniyor ve bu limanlara konuçlananlar uzak mesafe deniz ticareti ile ilgileniyorlar. Rodos, Kıbrıs, Girit, Ege, Akdeniz, İtalya, Marsilya, Korsika gibi yerlere gidiyorlar. İber yarımadasının arkasında, Sibirya, Malta ve Korsika’da koloni kentler kuruyorlar. Bu süreçte geleneksel bağlamlara göre; İber’e M.Ö. 12. YY’dan itibaren Fenikelilerin geldiği kabul ediliyor. Fakat özellikle M.Ö. 9-7. yüzyıllar arasında tanınır maddi kültüre sahip oluyorlar.

Nelerin Ticaretini Yapıyorlardı?

İonia’da yapılan kazılarda Erytrai, Efes gibi yerlerde çok sayıda Fenike malzemesi ele geçti; Fildişi ve kireç taşından heykelcikler gibi. En önemli ihraç ürünleri ise Sedir Ağacı. Sedir ağacı Mısır’a satılıyor. Sedirin dışında cam ürünlerde üretiyorlar (kalıp yapımı cam, minyatür cam ürünler vs.) Bunlar adak eşyası veya amulet olarak kullanılıyorlar. Fenike dünyasından M.Ö. 8-7. yüzyıllardan tanıdığımız bu tarz cam ürünleri İtalya’da görüyoruz. Bundan başka olarak Fildişi ürünlerin ticaretini yapıyorlar. Kıta Yunanistan, Asur ve Egenin kutsal alanlarında Fenike fildişinden yapılmış adakları görebiliyoruz.

Asur’a haraç-armağan getiren Fenikeliler

Nimrud’daki Asur Sarayında Fenikeliler’i gösteren bir kabartma var; Üzerlerinde püsküllü bir tunik tarzında kaftan taşıyorlar. Bu süslü püsküller tanınmalarında yardımcı oluyor. Saraya armağan ya da haraç götürüyorlar. Bu önemli armağanlardan biri ” maymundur ”. Başka halklardan da Fenikeliler’e maymun ticareti için talep olduğunu biliyoruz.

Bunların haricinde; İşlenmiş istiridyeler ( Tridachna Kabukları ) ; usturalar ; gümüş kaplama tunç kaseler (bazen saf gümüş olabiliyorlar) ; dışı bir kap gibi işlenmiş deve kuşu yumurtaları gibi ürünlerin ticaretini yapıyorlar.

Bu eserlerin üzerindeki konular; Kimi zaman Mısır, kimi zaman ise aynı eser üzerinde hem Mısır hem Asur hem de Yunan sanatının izlerini taşıyor.

Yani sanatta tutucu bir tavırları yok, bu şekilde eklektik yapıdaki örnekleri de kolaylıkla görebiliyoruz. Ve tabii ki seramik gelenekleri de var.

Sema Talu- Arkeopolis.com

(Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gül IŞIN , Akdeniz Kültürleri Dersi
Sabatino Moscati, Fenikeliler)