Avebury'daki dev 'firehenge', Stonehenge'den yaşlı çıktı

İngiltere'deki ünlü Stonehenge'in gizemi çevresinde yeni keşfedilen dairesel tapınaklarla birlikte büyüyor. Stonehenge'den daha büyük ve daha yaşlı oluşumlar, henge tipi tapınakların gizemini de artırıyor. Yeni arkeolojik bulgular, hengelerin hayli değişik amaçlı ayinler için tasarlandığını tahmin ettiriyor.

İngiltere Tarihi'nin Bilimsel Arşivi (Historic England’s Scientific Dating) ekibi; Geç Neolitik çağlardan kalma eserleri en sağlıklı şekilde tarihlendirmek için tasarladığı proje çerçevesinde çalışmalarını sürdürüyor.

Proje çerçevesinde gerçekleştirilen arkeoloji çalışmaları; Wiltshire'ın ünlü neolitik kalıntılara evsahipliği yapan Avebury köyündeki West Kennet bölgesinde bulunan West Kennet Palisade (West Kennet Çitleri) adıyla meşhur Firehenge'nin (Ateş Çemberi), 35 kilometre uzaklıktaki Stonehenge'den daha eski tarihlerde inşa edildiğini ve yakıldığını ortaya çıkardı.

Daha önce M.Ö. 2.500 yılına tarihlenen Firehenge'nin aslında M.Ö. 3.300 yılında da ayakta olduğu saptandı. Bu tarihlendirmenin ilginç detaylarını biradan aktaracağız ama önce Firehenge'nin, meşhur StoneHenge'ye göre önemini ve pozisyonunu izah etmeye çalışalım.

Arkeolojk keşif şüphesiz tarihin aydınlatılması açısından önemliydi. Ancak elde edilen yeni bulgular, henge tipinde (üzerine taş ya da tahta dikitler bulunan dairesel planlı kült alanları) dairesel tapınakların gizemine yeni gizemler ekledi.

***

Stonehenge, her ne kadar Göbeklitepe'nin keşfinden sonra dairesel planlı neolitik çağ tapınağı olarak tarihi açıdan ikinci (hatta Nevali Çori de dahil edilirse üçüncü) plana düşse de, eski şöhretinden pek bir şey kaybetmedi. Hatta çevresinde yeni keşfedilen ve kendisinden daha büyük ebatlı ve eski tarihli tapınaklarla gizemine gizem eklemeyi başardı.

Stonehenge çevresi şu anda geç neolitik dönemden kalan arkeolojik buluntularla dolu. Cursus denilen antik yol,  Woodhenge denilen ahşaptan yapılmış diresel planlı tapınak, Süper Henge olarak da adlandırılan Durrington Duvarları (Durrington Walls / Durrington Henge) adlı tapınak alanı Stonehenge'nin sadece bir kaç kilometre ötesinde. Arkeologlar, tüm bu yapıların tek bir kültün ortak yapıları olabileceği olasılığını dahi tartışıyorlar.

Öte yandan onlarca kilometre uzaklıkta da benzeri oluşumlar söz konusu. Yaklaşık 20 kilometre ötedeki Silbury Tepesi olarak adlandırılan tarih öncesi höyüğün insan yapısı olduğu neredeyse kanıtlanmış durumda.

Silbury Tepesi'nin karşı yamacındaki Waden Tepesi'den West Kennet Long Barrow'a (West Kennet Uzun Höyüğü) uzanan çizgideki alanda neolitik çağ buluntularının yer aldığı Avebury köyündeki tarihi yapılar içinde de bir henge oluşumu var.

Stonehenge'ye 35 km uzaklıktaki Firehenge denilen devasa henge tipi tapınağın da içinde yer aldığı Avebury Köyü, Henry anıtı ve West Kennet Çitleri ile birlikte UNESCO Dünya Miras Alanı içinde yer alıyor. Alanın büyük bir kısmı tarla olarak kullanılıyor.

Hatırlanacağı üzere; İngiltere'nin Stratford eyaletindeki Warwickshire tarlalarında da geçen yıl, 4 bin yıl öncesine tarihlendirilen henge tipinde dairesel kült alanı bulunmuştu ki bu hengenin çemberine insanların gömüldüğü de geçtiğimiz ay açıklanmıştı.

****

Stonehenge'nin inşaasından 800 yıl önce İngiltere'nin Avebury Köyü havzasında yaşayan insanlar, yaklaşık 4 bin ağaç keserek, 4 kilometre (2.5 miles) civarındaki alana iki dev çit ördüler. Tahta çitlerden oluşan dairelerden biri yaklaşık 250 metre çapındaydı. Daireler büyük bir gözlük gibi yanyanaydı ve aralarında küçük bir boşluk bulunuyordu.

Dikili taşlarla desteklenen ahşap direkler kullanılarak masif keresteden oluşturulan devasa çitler daha sonra yandı ve yakıldı. Arkeologların çoğu devasa tahta çitlerin antik törenlerde ritüel amaçlı yakıldığını savunuyor. Bugün neolitik çağdan kalan kömürleşmiş tahta parçalarının bulunduğu alana halk arasında bu nedenle West Kennet Çitleri'nden çok  'Firehenge' deniliyor.

1987'deki ve 1990'ların başlarındaki bölgede yapılan arkeoloji kazılarında bulunan çanak çömlek parçaları M.Ö. 2.500'e tarihlendiği için West Kennet Çitleri'nin de o tarihlerde inşa edildiği düşünüldü.

British Museum'da muhafaza edilen, çitin yanarak kömürleşmiş ahşap parçalarıdan alınan numunelerin yeni radyokarbon tarihlemesi yapıldığında eserlerin daha önce tahmin edilenden 800 yıl daha eski olduğu anlaşıldı. Yani M.Ö. 2.500 yıllarından kaldığı sanılan eserler artık M.Ö. 3300 yılına tarihleniyor,

Radyo Karbon testi için alınan numuneler 30 yıl önce Başkanlığını Cardiff Üniversitesi'nden Profesör Alisdair Whittle'in üstlendiği arkeoloji kazılarında bulunmuştu.

Araştırmanın sonuçları British Archaeology (İngiliz Arkeolojisi) dergisinde yayınlandı.

İngiltere Tarihi'nin Bilimsel Arşivi'nden araştırma ekibinin başkanı arkeolog Profesör Alex Bayliss, konuyla ilgili olarak Live Science dergisine verdiği demeçte radyokarbon tarihleme tekniklerindeki gelişmelerin artık daha doğru olduklarını söyledi.

Prof. Dr. Bayliss, "West Kennet Çitleri, İngiltere tarihinde daha önce bulduğumuz hiçbir yapıya benzemiyor. Bazı yönleriyle benzeştiklerinden de tamamen farklı. Muhtemelen çardakları andırıyordu ama muhtemelen de çok kısa süre kullanılmak için yapılmıştı. Ben o çitlerin kesinlikle kasıtlı olarak yakıldığını düşünüyorum. West Kennet Çitleri, binlerce ahşabın oluşturduğu iki büyük daire idi. Bunun daha erken tarihte inşası, heyecan verici bir bulgu. Çünkü muhtemelen yakınlardaki Avebury Neolitik kalıntıları arasında yer alan taşlar da o tarihlerde inşa edilmiştir diye düşünüyorum" dedi.

Araştırmaya göre her biri uzun ahşap direklere sabitlenen ve iki büyük dairesel alandan oluşturan mashif ahşap anıt yaklaşık 5 bin 300 yıllık ama hâlâ neden inşa edildiği  bilinmiyor. Arkeologlar iki ahşap çemberin dinsel ritüel ya da şölen amaçlı kullanıldığını tahmin ediyor. Çalışmanın yazarı ve aynı zamanda istatistikçi bir  olan Alex Bayliss, bu keşfin Britanya’nın tarih öncesi dönemlerine ait buldukları her şeyden tamamen farklı olduğunu söyledi. Bayliss’e göre alan muhtemelen törensel amaçlar için kullanıldı.

Avebury neolitik alanında aynı zamanda Stonehenge’e benzeyen tarihi bir taş anıt kalıntısı var.

Avebury Henge’nin taşları daha küçük çaplı olduğu ve bütünlüğünü koruyamadığı için "firehenge" denilen West Kennet Çitleri kadar rağbet görmüyor.

Avebury neolitik alanı 1960’larda bir boru hattının inşaatının çalışmaları sırasında keşfedildi. 1970’lerde araştırmalar yoğunlaştırıldı. 1980’lerin sonlarında, Cardiff Üniversitesinden arkeolog Alasdair Whittle, Avebury’deki alanda küçük bir kazı gerçekleştirdi. Arkeologlar, arazi boyunca yayılan devasa anıtın yanmış kalıntılarını buldu. Önce büyük bir yangının kalıntıları ile karşılaştıklarını sanan ekip, daha sonra yanan ahşap kalıntılarından yola çıkarak, alan üzerinde iki adet büyük, yan yana dairesel yapının bulunduğunu ve kalıntıların yaklaşık 4 kilometrelik alana yayıldığını tespit etti.

Prof. Alex Bayliss ve Radyokarbon Uzmanı Peter Marshall, Grooved Ware ve eski 'işçi kampı' yakınlardaki Silbury Hill kazılarında çıkan bulguların yeniden tarihleme çalışmalarında önemli olduğunu düşünüyorlar.

arkeolojikhaber.com