Avni Dilligil kimdir?

Tiyatro ve sinema oyuncusu, yönetmen, senaryo yazarı ve seslendirme sanatçısı...

Avni Dilligil, Osmanlı Devleti'nin son yıllarında, Trabzon eşrafından demiryolcu Ramiz Bey ve Servinaz Hanım'ın en büyük oğlu olarak, o dönem Lübnan'a bağlı olan İsrail'in Hayfa şehrinde 1908 yılında dünyaya geldi.

Babasının görevi nedeniyle çocukluğu Hayfa'dan Suudi Arabistan'a, Batum'dan Edirne ve Samsun'a kadar birçok yerde geçen Dilligil, ilköğrenimini İstanbul'daki bir Fransız okulund, ortaöğrenimini Edirne ve İstanbul'daki okullarda tamamladı.

Mercan İdadisi öğrencisiyken sık sık Şehzadebaşı'na giderek ünlü tiyatro ustalarını izleyen Dilligil, Vefa Takımı'nda da bir süre futbol oynadı.

- İstanbul Şehir Tiyatrolarında profesyonel sanat hayatına adım attı

Sahneye ilk kez babasının tayini nedeniyle gittiği 1924'te Samsun Türk Ocağı'nda çıkan Dilligil, 1925'te Eskişehir Cer Atölyeleri'ne tornacı olarak girdi.

Liseden mezun olduktan sonra Avni Dilligil, İstanbul Şehir Tiyatrosunun sınavını kazanarak oyuncu kadrosuna katıldı ve 1927'de Şehir Tiyatrolarında "Hamlet" oyununda rol alarak profesyonel sanat hayatına adım attı.

Usta oyuncu, Muhsin Ertuğrul'la yaşadığı sıkıntılardan dolayı 1929'da Süreyya Opereti'ne geçti. 1937'de Raşit Rıza'nın yönettiği Ankara Şehir Tiyatrosunda yer alan Dilligil, ertesi yıl da Ankara Halkevinde yönetmen oldu.

Mustafa Kemal Atatürk'ün emri ve dönemin Başbakanı Celal Bayar'ın görevlendirmesiyle "Türkiye Cumhuriyeti Tiyatrosu'nu Tanıtma Turnesi"ne de çıkan Dilligil, Suriye ve Irak'a giderek, 1937'de askerlik görevini de tamamladı.

Dilligil, 1938 yılında Ankara Radyosu temsil kolunda çalışmaya başladı. Ankara Çocuk Esirgeme Kurumu'nda Hintli yazar Tagor'un "Mektup" adlı oyununu sahneye koyan Dilligil'in ilk sinema deneyimi 1938'de Atatürk devrimlerini anlatan "Doğan Çavuş" filmindeki rolüyle başladı.

İstanbul Şehir Tiyatrolarına 1940'da geri dönen Avni Dilligil, 1943'de Ses Tiyatrosu ve Opereti'ni, 1944'te de İstanbul'da Avni Dilligil Tiyatrosu'nu kurdu.

Raşit Rıza Tiyatrosu ve Türk Tiyatrosunda da görev alan usta oyuncu, 1941'de "Kahveci Güzeli" filmiyle de sinemada yer almaya başladı.

Dilligil, 1946'da kurduğu İzmir Şehir Tiyatrosunun genel sanat yönetmeliğini dört yıl yürüttükten sonra, "Bizim Tiyatro" isimli bir topluluk kurarak Kıbrıs'a gitti.

Ardından 1953'te İstanbul Üniversitesi Talebe Birliği Gençlik Tiyatrosunun yönetmenliğini üstlenen usta tiyatrocu, bu toplulukla ertesi yıl Almanya'da Erlangen Uluslararası Tiyatro Şenliği'nde birincilik ödülüne değer görüldü.

- Birçok tiyatro topluluğu kurdu

Avni Dilligil, daha sonra Ara Tiyatro (1956) ve Halk Tiyatrosu'nu (1967) kurdu. Bu tiyatroların kadrolarında kız kardeşi Aliye Rona (Dilligil) gibi birçok usta sanatçı yer aldı.

Dilligil, 1950'de de senaryosunu kaleme aldığı "Oğlum İçin" adlı filmle yönetmen koltuğuna oturdu. Filmlerde nadiren kötü adam rollerini oynasa da genelde iyi kalpli, babacan karakterlerle izleyici karşısına çıkan usta oyuncu, "Benli Emine", "Evlat Acısı" ve "Mahallenin Namusu" filmlerinin senaryosuna da imza attı.

"Mahallenin Namusu" (1953), "Evlat Acısı" (1954), "Karacaoğlan" (1955), "Yaşlı Gözler" (1955), "Benli Emine" (1960) ve "İstikbal" (1964) filmlerinin de yönetmenliğini üstlenen sanatçı, 1971 yılında İstanbul'da "Merdiven" isimli oyunda rol alırken kalp krizi geçirerek yaşamını yitirdi. Sanatçının cenazesi, Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi.

Usta tiyatrocunun ilk eşi Nezahat Tanyeri ile evliliğinden Erhan Dilligil, sanatçı Belkıs Dilligil ile evliliğinden kendileri gibi sanatçı olan çocukları Çiçek Dilligil ve eski Devlet Tiyatroları Genel Müdürü Rahmi Dilligil dünyaya geldi.

Oyunculuk ve yönetmenliğinin yanı sıra seslendirmeler de yapan Avni Dilligil'in adına ailesi tarafından oluşturulan "Avni Dilligil Tiyatro Ödülleri" 1978'den sonra her yıl sekiz dalda 25 yıl boyunca verildi. Avni Dilligil'in kızı Çiçek Dilligil, 26 yıl sonunda 2003 yılından itibaren etkinliği devam ettirmeme kararı aldı.

Yaşamı boyunca 350'den fazla filmde rol alan usta oyuncu, tiyatro çalışmalarının yanı sıra aralarında Nejat Uygur, Metin Serezli, Ayşen Gruda, Halit Akçatepe ve Hulusi Kentmen'in de bulunduğu pek çok sanatçıya hocalık yaparak geniş kitlelerce tanınmalarına vesile oldu.

"Tiyatroda demokrasi olmaz." sözüyle özdeşleşen Avni Dilligil'in "Kamelyalı Kadın", "Suçlu Mu", "Şıp Sevdi" gibi birçok oyun sahnelemesinin yanı sıra rol aldığı bazı filmler ise şöyle:

"Bir Kadın Tuzağı", "Güller ve Dikenler", "Merhamet", "Fıstık Gibi", "Saadet Güneşi", "Cafer Bey", "Babaların Günahı", "Bir Lokma Ekmek", "Darıldın mı Cicim Bana", "Şıllık", "Öp Beni Beybaba", "Yarım Kalan Saadet", "Erkek Fatma", "Serseri", "Karlı Dağdaki Ateş", "Kınalı Yapıncak", "Berduş", "Ayşecik'le Ömercik", "Çamaşırcı Güzeli", "İntikam Uğruna", "Beyaz Atlı Adam", "Aşk ve İntikam", "Sevgim ve Gururum", "Dudaktan Kalbe", "Gençliğe Veda", "Yasak Cennet"

Derleyen: Aişe Hümeyra Bulovalı - aa