Boğaz Krallığı
Bosporos Krallığı nedir? Boğaz Krallığı nedir?
Bosporos Krallığı (Bosporos Kimmerios) Eskiçağda Bosporos Kimmerios kıyı bölgesini, Kırım’ın doğusuyla Taman yarımadasını içine alan devlettir.
MÖ 480 yılında, Kerç Boğazı ve Taman Yarımadası’nın etrafında kurulmuş krallığın başkenti Panticapaion (Pantikapaion), yaklaşık 1000 yıl boyunca ayakta kalmıştı.
Krallığa ait son yazılı izler MS 5. yüzyıla kadar uzanıyor.
Bölge, Yunan kültürü ile İskitler gibi bozkırların göçebe kültürleri arasında bir sentez yeriydi. MÖ 6. ve 3. yüzyıllar arasında Yunanlılar ve İskitler, ticari ilişkilerin yanı sıra son derece yakın kültürel ilişkilerini de sürdürdüler.
Bosporos imparatorluğu hakkında ilk tarihi kayıtlar M.ö. V. yy. da yunan yazarı Diodoros’ta geçmektedir. Diodoros İmparatorluğun başkenti Pantikapaion ve çevresinde M.ö. 480-483 arasında Arkhainaks hanedanının hüküm sürdüğünü kaydeder. Fakat bu kralların adlarını ve hüküm sürelerini bildirmez.
M.ö. 483’te iktidar Thrak menşeli Spartokos’un eline geçti. Bu hanedan zamanında yunan kolonilerinden Nymphaion ele geçirildi ve ayrıca etraftaki kabileler egemenlik altına alındı. Spartokos’un oğulları devri hakkında elimizde çok az bilgi vardır.
M.ö. 130 sıralarında İskit kabile reislerinden Skiluros, Bosporos imparatarluğunu tehdit etmeye başladı. Spartokos hanedanının son hükümdarı Pairisades V, bu baskıya dayanamayarak Pontos kralı Mithradates’den yardım istedi (M.ö. 114-113). Bunun üzerine Pontus ordusu Iskitleri mağlup etti. Pairisades de memleketini Mithradates’e teslim etti.
Daha sonra Bosporos’ta, Mithradates’in tayin ettiği vali Hygiainon, Mithradates’e karşı ayaklandı ve kendi adına para bastırdı. Fakat Mithradates Bosporos’u yeniden işgal etti ve oğlu Makhares’i kral olarak tahta çıkardı (M.ö. 81).
Makhares ise Romalılarla birleşerek babasına karşı cephe aldı. Mithradates Pompeius tarafından ülkesinden kovulunca, büyük güçlükler içinde Bosporos Kimmerios’a vardı. Makhares, babası Pantikapaion surları önüne gelince intihar etti (M.ö. 65).
Kısa süre sonra Mithradates’in diğer oğlu Pharnakes de babasına karşı isyan etti ve ordu tarafından kral ilân edildi. Mithradates bu sırada öldürüldü, Phamakes Romalılar tarafından Bosporos kralı olarak tanındı (M.ö. 63). Phamakes iradeli ve kuvvetli bir kraldı. Topraklarını Don’a kadar genişletti, Romalılar tarafından serbest şehir ilân edilen Phanagoria’yı hâkimiyeti altına aldı, Pontus krallığını da ele geçirmek istedi.
Pontus’un birçok şehirlerini zaptedip Bithynia ve Asia üzerine yürürken Bosporos’ta vali olarak bıraktığı Asandros’un isyanı haberi üzerine geri dönmek zorunda kaldı. M.ö. 47’de Zela’da (Zile) Sezar’a mağlup oldu ve Bosporos’a kaçtı, fakat Asandros’a da yenildi ve öldürüldü. Böylece Asandros, Bosporos kralı oldu. Uzun süren saltanatı hakkında fazla bilgi yoktur, ölüm yılı da kesinlikle bilinmemektedir.
Yalnız karısı Dynamis’in kocasının ölümünden sonra birkaç yıl tek başına hükümdarlık ettiği ve Büyük Mithradates’in torunu, Augustus’un adamı Scribonius ile evlendiği bilinmektedir.
Bu durumdan hoşlanmayan Augustus, Pontus kralı Polemon’u Bosporos üzerine göndertti. Bosporoslular Scribonius’u öldürüp Polemen I’e boyun eğdiler (M.ö. 15).
Asandros’un oğlu Aspurgos Polemon I’i öldürttü ve tahta çıktı (M.S. 16). Cenkçi bir kral olan Aspurgos, etraftaki bütün âsi kabileleri egemenliği altına aldı. Aspurgos’un ölüm tarihi kesinlikle bilinmiyor. Gaius devri başlarında ölmüş olması muhtemeldir.
Aspurgos’un ölümünden sonra Polemen l’in oğlu Polemen II, Gairus tarafından Bosporos kralı ilân edildi, fakat bu da imparator Claudius tarafından tahttan indirilip yerine Aspurgos ailesinden Mithradates II, Bosporos tahtına çıkarıldı (42-46).
Bu süre içindeki yönetimden memnun kalmayan Claudius tarafından tahta Mithradates’in kardeşi Kotys geçirildi. Kotys I’den (46-69) sonraki hükümdarlar hakkında çok az bilgi vardır.
Bu hükümdardan sonra Tiberios İnlios Sauromates II, daha sonra da Tiberios İnlios Kotys tahta geçti. M.S. 154 yılından 343’e kadar gelen krallar 14 tanedir.
Bosporos kralları Polemon I’den itibaren Roma’yı tanıdılar ve bastırdıkları sikkelerde «Roma dostu», «imparator dostu» gibi adlar kullandılar. Fakat zamanla Bosporos imparatorluğunun Roma ile bağları azaldı; Bosporos hükümdarlarının görevleri de Roma’dan aldıkları yardım paraları karşılığında Step göçmenlerine, îskitlere, daha sonra da Gotlara karşı savunmaktan ibaret kaldı. Kotys II 123’te, Sauromates II 193’te İskitlere karşı başarılı savaşlar yaptı.
Roma devrinde devletin toprakları küçülmedi. Bosporos imparatorluğu bu devirde Taman yarımadasının, Tanais’e (Don) kadar Maiotis kıyı bölgesini, Theodosia ve bugünkü Arkat’a kadar Kırım’ın doğu parçasını içine alıyordu.
Yalnız Büyük Mithradates’in Bosporos imparatorluğuna kattığı Khersonnessos (Sebastopol), Antoninus Pius zamanında serbest ve muhtar şehir oldu. Got ve hun akınları zamanında bu toprakların bir kısmı elden gitti. Hun imparatorluğu kurulunca Taman yarımadası ile Maiotis kıyısı Hunların eline geçti.
Kırım da hun nüfuzu altına girdi. Nihayet bizans imparatoru Justinianos, Pantikapaion’u, Khersonessos’u ve Kırım’ın gotlarla meskun olmayan kısmını Bizans imparatorluğuna kattı.
Arkeolojik buluntular, Bosporos imparatorluğunda yüksek bir yunan – Kimmer – İskit kültürünün varlığını göstermektedir.