Çatalhöyük’te iklim değişikliği ile mücadele izleri bulundu

Çatalhöyük’teki çiftçilerin 8.200 yıl önce yaşanan iklim değişikliği yıllarında, kuraklık ve kıtlıkla nasıl mücadele ettiklerine dair ipuçları veren arkeolojik kalıntılar bulundu.

8000 yıldan biraz daha süre önce, dünya aniden soğuyarak, Kuzey Yarımküre’nin büyük kısmında daha kurak yazların yaşanmasına yol açtı. Bu durumun bölgedeki erken dönem çiftçilerine ağır etkisi olması beklenirdi. Çatalhöyük'te de iklim değişimin kanıtı olabilecek bulgulara rastlandı. Arkeologlar Çatalhöyüklül insanların buna nasıl dayandıklarına dair ilginç bulgular elde ettiler

Dünyanın en eski ve en sıra dışı erken-şehirlerinden Çatalhöyük arkeoloji kazılarında bulunan çömlekler üzerindeki hayvansal yağ kalıntıları, şehir halkının kuraklıktan etkilendiğini gösteriyor.

PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences - Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı) dergisinde 13 Ağustosta "Mélanie Roffet-Salque, Arkadiusz Marciniak, Paul J. Valdes, Kamilla Pawłowska, Joanna Pyzel, Lech Czerniak, Marta Krüger, C. Neil Roberts, Sharmini Pitter ve Richard P. Evershed" imzaları ile yayınlanan 8.2-kyBP iklim olayının Yakın Doğu erken dönem çiftçileri üzerindeki etkisine dair kanıt (Evidence for the impact of the 8.2-kyBP climate event on Near Eastern early farmers) başlıklı makalede Çatalhöyük insanlarının iklim değişiklerinden olumsuz etkilenmediğini gösteriyor.  (8.2-kyBP = 8.2 olayı, 8200 yıl önce yaşanan iklimsel değişimin kısaltması)

Bugün sadece harabe kalıntılardan ibaret Çatalhöyük, binlerce yıl önce hayli hareketli tarih öncesi metropolüydü. İlk çiftçiler yaklaşık MÖ 7500’den MÖ 5700’e kadar buğday, arpa ve bezelye ekmiş ve koyun, keçi ve sığır yetiştirmişti. Çatalhöyük’ün en parlak döneminde burada yaklaşık 10.000 insan yaşıyordu.

Daha dikkat çekici özellikleri arasında Çatalhöyük’ün sakinleri alçıya takıntılıydı, duvarlarını astarlayarak, resim yapmak için adeta alçı bir tuval olarak kullanıyorlardı ve hatta muhtemelen sevdiklerinin canlı görüntülerini yeniden oluşturmak için ölülerinin kafatasını alçıyla kaplıyorlardı.

Yaklaşık MÖ 6200 yıllarında iklim küresel ölçekte soğudu. Kuzey Amerika’daki devasa buzul gölleri Atlantik Okyanusu’na boşaldı ve bilim insanları bu olayın, deniz akıntılarını ve hava koşullarını değiştirerek 8.2 olayını tetiklediğine inanıyor.

Biyokimyacı Mélanie Roffet-Salque ve Richard Evershed ile arkeolog Arkadiusz Marciniak liderliğindeki araştırmacılardan oluşan bir ekip, Çatalhöyük’ün çiftçilerinin iklim değişikliğinin izlerini bırakıp bırakmadığını merak etti.

Et saklanan kil kaplarda yağ kalıntıları bulundu

Geçtiğimiz birkaç yıl içinde, Marciniak, yaklaşık 8300 ila 7900 yıl öncesine tarihlenen eski çöp yığınları içindeki kil çömlek parçalarını ortaya çıkardı. Kil kaplar et saklamak için kullanılıyordu ve araştırmacılar gözenekli, sırsız çömlek parçalarında nispeten iyi korunmuş hayvansal yağ kalıntısı buldular.

8.2 Olayı’nın getirdiği aşırı kuraklık, yem bitkilerini ve otlak alanlarını kısıtlamıştı ve daha soğuk kışlar, hayvanların besin gereksinimlerini artırmış olmalıydı. Bu etkiler, daha yağsız ve susuz çiftlik hayvanlarına yol açmış olmalıydı ve hayvanların yağları bu diyet stresinin kimyasal yankılarını kaydetmiş olabilirdi.

Araştırma ekibi, izotoplar olarak bilinen elementel varyantları tanımlamak için gaz kromatografisi-kütle spektrometresi olarak bilinen bir teknik kullandı. Araştırmacılar hayvansal yağın hidrojen izotoplarını incelediğinde, ilginç bir şey ortaya çıktı: Sadece yaklaşık 8200 yıl öncesine ait olan parçalarda, izotop döteryum veya ağır hidrojen oranı, diğer hidrojen izotoplarına göre yaklaşık %9 oranında artmıştı.

Bölgenin iklim ve bitki kimyası ile ilgili daha önce yapılan araştırmalar, daha düşük yağış oranlarının daha yüksek ağır hidrojen oranları ile ilişkili olduğunu göstermişti.

Araştırmacıların makalede belirttiğine göre, bu izotop izleri, 8.2 Olayı’nın ilk doğrudan arkeolojik kanıtlarını oluşturuyordu.

Dünyadaki diğer yerlerden elde edilen çömlek parçalarındaki yağlar analiz edilerek, bilim insanları ilk kez diğer eski topluluklar için iklim koşullarını doğru bir şekilde yeniden oluşturabilecek.

Zooarkeolog David Orton,”Bunun gerçekten çok kullanışlı bir araç olabileceğini düşünüyorum. İleriye doğru atılmış büyük bir adım.” diyor.

Çatalhöyüklü çiftçilerin daha serin ve kuru şartlara nasıl uyum sağladıkları tahmin edilebiliyor

Çatalhöyük’ün ek buluntuları, çiftçilerin daha serin ve kuru şartlara nasıl uyum sağladıklarını ortaya koyuyor. O zamandan itibaren hayvan kemikleri nispeten yüksek sayıda kesme izine sahip, bu da her biri yenilebilir parça için kesildiklerini gösteriyor.

Çatalhöyük’ün mimarisi de kendi kendine yetebilen hanelere doğru değişim yansıtıyor

Araştırmacılar, keçi sürüleri çoğalırken sığır sürülerinin azaldığını, belki de keçilerin kuraklığa daha iyi uyum sağlayabildiğini belirtiyor. Çatalhöyük’ün mimarisi de, bağımsız, kendi kendine yetebilen hanelere doğru bir değişimi yansıtan, bireysel aileler için daha küçük evlerin yapılmasına neden olan, ikonik, geniş, ortak konutlarla değişmişti.

Evershed, tüm bu değişikliklerin, insanların zorlu koşullar karşısındaki dirençliliğinin altını çizse de, nispeten küçük iklim değişikliklerinin bile bir toplumu temel olarak nasıl değiştirebileceğini gösterdiğini söylüyor.

Orton ise Çatalhöyük mimarisinin, 8.k Olayı’ndan yüzlerce yıl önceden beri zaman içinde zaten geliştiğini söylüyor. Yani mimarideki bu değişimin ne kadarının iklim değişimi ile ilişkili olduğunu söylemek zor. “Çatalhöyük’ün 8.2 Olayı’ndan da önce oldukça hızlı bir değişim süreci içinde olduğu görülüyor. Bu yüzden iklim değişikliği muhtemelen bu değişimleri de besledi ve belki de hızlandırdı.”

Boston Üniversitesi’nden çevresel arkeolog John Marston, ise “Araştırmacıların mükemmel bir iş çıkardığını düşünüyorum. Araştırma, Çatalhöyük halkının inanılmaz derecede esnek olduğunu gösteriyor.” diyor.