Cihannümâ: Cihannümâ terimi

Cihannümâ nedir? Cihannümâ ne demektir? Cihannümâ kimin eseridir?

Cihannümâ; "Dünyayı gören" ve "dünyayı gösteren" anlamına gelen Osmanlıca terimdir. Fasça dünya anlamına gelen "cihan" ve gören / gösteren anlamına gelen "nüma" kelimelerinin bileşimiyle oluşturulmuştur. 

Cihannümâ mimari terim olarak; her yanı görebilecek biçimde, yükseğe inşa edilmiş yapılar için kullanılır. Binalara eklenen ve genellikle camdan yapılan çatı katlarına da Cihannümâ denilmektedir.

Cihannümâ; coğrafi terim olarak; dünya haritası, atlas anlamına gelir. Kıtaları ve ülkeleri gösteren eser anlmaına gelir.

Cihannümâ; aynı zamanda Kâtib Çelebi’nin coğrafya konusunda kaleme aldığı meşhur eseridir.

Osmanlı ülkelerinin ilk sistematik coğrafya kitabı olma özelliği taşıyan Cihannümâ, değişik ilim sahalarına ilgi duymuş Kâtib Çelebi’nin en önemli eserlerindendir. 1645 Girit seferi dolayısıyla haritalara ve coğrafya kitaplarına merak salan Kâtib Çelebi eserinin giriş kısmında, coğrafyanın insana oturduğu yerde dünyayı gezen seyyahlar gibi âlemi dolaşıp görme imkânı verdiğini, bu eserlerin okunmasıyla ömürleri boyunca seyahat edenlerden daha çok bilgi sahibi olunacağını söyleyerek coğrafyanın faydalarını belirtir. Daha sonra Cihannümâ’yı telif sebebini Arapça, Farsça ve Türkçe yazılmış coğrafya kitaplarının yetersiz olması, buna karşılık Batı’da bu ilme büyük önem verilmesi şeklinde açıklar. Bu gaye ile coğrafya alanında çeşitli kitaplardan faydalanarak İslâm coğrafyacılarının eksiklerini telâfi etmeyi ve coğrafya ilminin kendi zamanındaki durumunu ortaya koymayı düşünür. Kâtib Çelebi ayrıca Cihannümâ’nın iki bölümden meydana gelen bir eser olduğunu, birinci bölümün sadece denizler, nehirler ve adalardan, ikinci bölümün karalardan, alfabe sırasıyla şehirlerden, hicrî VII. (XIII.) yüzyıldan sonra keşfedilen ülkelerden bahsettiğini de ifade eder. Bugüne ulaşan çeşitli nüshalarından anlaşıldığına göre Cihannümâ, kaynak niteliğindeki malzemesi ve planları itibariyle değişik tarihlerde iki defa kaleme alınmış, ancak her ikisi de tamamlanmadan bırakılmıştır. Büyük ölçüde bir kozmografya kitabı şeklinde Ortaçağ’ın klasik Arap eserleri model alınarak planlanan ve 1648’de hazırlanmaya başlanan ilk telif, bir kısım Avrupa ülkeleri hakkında kaynak bulunamadığı gerekçesiyle bitirilememiştir. 

Cihannümâ, İbrâhim Müteferrika’nın bastığı eserlerin on birincisi olarak 10 Muharrem 1145’te (3 Temmuz 1732) Müteferrika Matbaası’nda basılmıştır.

Tam olmamakla birlikte çeşitli Batı dillerine çevrilmiş, ayrıca muhtasarları ve ilâveleri de yapılmıştır