Demeter

Demeter kimdir?

1. Demeter: Toprak ana; verim, bet, bereket tanrıçası.

Latince: Ceres

Demeter adına ekin ekme zamanında Thesmophoria şenlikleri yapılır, bu şenliklere yalnız, kadınlar katılırdı. 

2. Demeter: Yunan inanç sisteminde toprak ve bereket tanrıçası. Kronos ile Rhea’nın kızı; Zeus’un kız kardeşi ve eşidir. Adı ‘tahıl ana’ ya da ‘toprak ana’ anlamına gelir. Bitkilerin büyümesini ve mahsulün verimli olmasını kontrol eder. Analık sevgisi, doğum ve evlilikle de ilişkilidir. Demeter kültü antik çağın dinsel hayatında başlı başına bir din olarak belirmiştir. Özellikle Eleusis gizemciliğinde, hasat mevsiminde Demeter’in kızı Persephone (Kore)’nin yer altına inişi ölümden sonra yer altı ülkesine iniş olarak kurgulanır ve do­ğanın verimlilik yasalarını ölüm-doğum yasalarıyla özdeşleştirilir. Yer altıyla olan bu bağından dolayı Demeter diğer tanrı ve tanrıçalar gibi Olympios Dağı’nda yaşamaz. Heredotos’a göre Mısırlılar cehenneme Demeter ve Dionysios’un egemen olduğuna inanıyorlardı. Helenistik ve Ro­ma dönemlerinde kızı ile birlikte tapınım gördüğü kültü Sicilya’da çok yaygın­dı. Demeter şenlikleri genellikle sonbaharda yapılırdı. Sanat eserlerinde tek başına ya da kızı Persephone ile birlikte, elinde buğday başağı tutarken tas­vir edilmiştir. Persephone’in kaçırılışı ya da yer altından yeryüzüne çıkışı sa­natçıların sık işlediği popüler konulardır. Romalılardaki eşdeğeri Ceres’tir. En sevdiği hayvan domuzdur.

3. Demeter: Homeros destanlarında "güzel saçlı kraliçe" ya da "güzel örgülü Demeter" diye anılan toprak ve bereket tanrıçası olarak geçen Demeter (adını Gemeter, yani toprak ana olarak açıklayanlar vardır) Hesiodos'a göre Kronos'la Rheia'nın kızı olup ikinci tanrı kuşağındandır ve Rheia'nın ilk kızı Hestia'nın hemen ardından doğmuştur.

Sonra Demeter, Baştanrı Zeus ile birleşir ve Persephone'yi doğurur.

Demeter'in yaşamındaki en önemli serüven kızı Persephone'nin Yer Altı Tanrısı Hades tarafından kaçırılmasıdır.

Hesiodos'un değindiği başka bir efsane de Demeter'in bir ölümlü adama gönül vermesi ve ondan bir çocuk doğurmasıdır.

Tanrıça Giritli İasion ile sevişmiş ve "cömert Plutos"u dünyaya getirmiştir. Zenginlik anlamına gelen Plutos tanrıçanın bereket simgesini pekiştirir.

Tanrıçanın çoğu efsaneleri simgesel bir nitelik taşımaktadır.

Yunanistan'ın hemen her bölgesi ve özellikle Eleusis -ki tanrıçanın başlıca tapınma yeri ve gizli törenlerin yapıldığı kenttir- Girit, Trakya, Pelopones ve Sicilya Bereket Tanrıçası Demeter'i konu edinen efsaneler uydurmuşlardır.

Demeter Yunanistan'a özgü bir tanrıçadır, Anadolu'nun Bereket Tannçası Kybele ile hiçbir ilişkisi yoktur. 

düzenle

Demeter:  Homeros destanlarında "güzel saçlı kraliçe", "güzel örgülü Demeter" diye anılan toprak ve bereket tanrıçası. 

Demeter (adını "Ge-meter" toprak ana olarak açıklayanlar vardır) Hesiodos'a göre Kronos'la Rheia'nın kızı, ikinci tanrı kuşağındandır (Tab. 5). Rheia'nın ilk kızı Hestia'dan hemen sonra doğmuştur. Öyküsünü kısaca şöyle anlatır Hesiodos (Theog. 911 vd.):
Demeter 'in de yatağına girdi Zeus. Canlıları doyuran, tarlalar tanrıçasının. Ak kollu Persephone'yi doğurdu Demeter, yeraltı tanrısı Aidoneus kaçırdı onu anasının koynundan ve bilge Zeus bıraktı kızını ona.
Demeter ekinleri ve özellikle buğdayı simgeler, onun tek efsanesi mevsimleri simgeleyen bir efsanedir. Bu efsane Yunan dünyasının daha çok buğday üreten bölgelerinde gelişmiş, tutunmuştur. En çok tapıldıgı yerler Eleusis ve Sicilya ovalarıdır, ama tapımına Girit'te, Trakya'da ve Peloponnesos'ta rastlanır. Demeter tapımında da, efsanesinde de kızı Persephone'den ayrılmaz. Kimi zaman "Kore" {genç kız) adıyla anılan Persephone ile Demeter'e "iki tanrıça" denir. Persephone'nin Aidoneus, yani yeraltı tanrısı Hades tarafından kaçırılması Demeter kültünün de merkezindedir, tanrıçanın Eleusis'te kutlanan myster'lerinde de bu efsanenin derin sırlarına ermekle Demeter erenleri arasına karısılırdı. Bu efsaneyi E. Peterich'in "Küçük Yunan Mitologyası"r\6a (M. Eg. Β. yayınları, çeviren S. Baydur) anlatıldığı gibi alalım: "Persephone bir gün oyun arkadaşlarıyla birlikte çayırda çiçek toplarken birdenbire yer yarılmış, tanrı Hades arabasıyla dışarı çıkagelmiş, kızı yakaladığı gibi kaçıp gitmiş. Ümitsizlikten ne yapacağını bilmeyen tanrı ana, kızını araya araya bütün dünyada dolaşmadık yer bırakmamış. Sonunda her şeyi gören ve bilen güneş tanrı Helios Kore'nin bulunduğu yeri söylemiş. Bunun üzerine Demeter Olympos'tan kaçmış, yüreği sızlayarak ıssız bir yere çekilmiş. Onun küsmesiyle toprağın bereketi kalmamış, insanlar kıtlık
tehlikesine uğramışlar. Zeus boşuna onu barıştırmaya çalışmış, boşuna Hades'ten kızı geri vermesini istemiş: Tanrı kadın yalvarmalara kulak vermiyor, kendisine Hades'in sunduğu nar meyvesini yemiş olan Persephone bu sevgi büyüsüyle yeraltı hakimine bağlanmış bulunuyormuş. Bütün yalvarmalarının boşa gittiğini gören Zeus, Persephone'nin yılın üçte ikisini yani çiçek açma ve meyve zamanını, anası Demeter'in, geri kalan üçte birini, yani kışı da kocası Hades'in yanında geçirmesini kararlaştırmış. Böylelikle toprağa yeniden bereket gelmiş. Sıkıntılarla dolu bu dolaşmaları sırasında Demeter bir kocakarı kılığına girmiş olarak Eleusis kralı Keleos'un evine uğramış. Kralın karısı Metaneira karşısındakinin tanrı olduğunu anlayamamış. Demeter'e oğlu Demophon'u bakmak, büyütmek üzere vermiş. Demeter bir tanrı besliyormuş gibi çocuğu nektar ve ambrosia ile beslemiş. Bir gün Metaneira, sütnineyi çocuğu alevler içine tutarken yakalamış. Çok korkmuş olan kraliçeyeye, tanrıça olduğunu söylemiş, büyük bir İşi bozduğunu bildirmiş: Demophon alevler içinde bütün dünya bağlarından kurtulup temizlenerek tanrı olacakmış; şimdiyse bir ölümlü olarak kalmış. Başka masallara göre, Demophon'un erkek kardeşi Triptolemos tanrının evlatlığıymış. Triptolemos kanatları bulunan sihirli bir arabayla bütün dünyayı dolaşıyor, insanlara tarla bakımını ve Demeter tapımını ögretiyormuş. Anlatıldığına göre, tanrı kadının kendisi, Keleos'la oğullarına Eleusis'teki Demeter tapınağını kurmak öğüdünü vermiş. Bu tapınağın mysteria denilen gizli tapımı bütün eskiçağ boyunca büyük bir saygı görüyordu" (Eleusis, Keleos, Metaneira, Triptolemos). Demeter'in İasion adlı bir ölümlüyle macerası da anlatılır. Bu macera tanrıçaların ölümlü erkeklerle sevişmelerine bir örnek olarak gösterilir (Od. V. 125) ve İasion'dan zenginliği, bolluğu simgeleyen Plutos adlı bir oğlu olur (İasion, Plutos). Atina'da her ekim ayında yalnız kadınların katıldıkları "Thesmophoria" bayramı kutlanır ve iki tanrıçaya da "thesmophoriai" yani yasa getiren, insanlara doğal yasaları öğreten tanrıçalar denirdi. Aristophanes "Thesmophoria Bayramını Kutlayan Kadınlar" adıyla bir komedya yazarak, kadınların nasıl bu gizli törenler sırasında kadın düşmanı Euripides'i suçladıklarını sahneye koymuştur. Romalıların tapındıkları Ceres, Demeter'den pek farklı değildir. Oysa Demeter'le Anadolu'nun bereket tanrıçası Kybele arasında hemen de hiçbir ilişki kurulamaz. Demeter'e yazılmış birçok övgüler vardır. Bunların en önemlilerinden biri Homerik denilen bir hymnos'tur, biri de İskenderiye'li şair Kallimakhos'tandır.