Efes, Ephesos (İzmir)
Efes, Ephesos neresidir?
Efes (İzmir)
Yeri : Ege Bölgesi, İzmir
Boylam : 27˚20’ Doğu
Enlem : 37˚07’ Kuzey
Kriter : (i), (ii), (iii), (v)
Kategori: Kültürel
Dünya Miras Listesine alınan “Efes” Dünya Miras alanı; Çukuriçi Höyük, Ayasuluk Tepesi (Selçuk Kalesi, St. John Bazilikası, İsa Bey Hamamı, İsa Bey Camii, Artemision), Efes Antik Kenti ve Meryem Ana Evi olmak üzere dört bileşenden oluşmaktadır.
Antik dönemin en önemli merkezlerinden biri olan Efes, tarih öncesi dönemden başlayarak Helenistik, Roma, Doğu Roma, Beylikler ve Osmanlı dönemleri boyunca yaklaşık 9000 yıl kesintisiz yerleşim görmüş ve tarihinin tüm aşamalarında çok önemli bir liman kenti ve kültürel ve ticari merkez olmuştur.
Helenistik ve Roma Döneminin üstün kentleşme, mimarlık ve dini tarihine ışık tutan simgeleri barındıran Efes’te farklı dönemlere ait en üstün mimari ve kent planlama örnekleri bulunmaktadır. M. Ö. 8. yüzyıla tarihlenen ve Antik dönemin yedi harikasından biri olarak ünlenen kült merkezi Artemision, Hz. Meryem’in İsa’nın annesi olarak kabul ve ilan edildiği 431 tarihli Ekümenik Konsülün gerçekleştiği yer olan Meryem Kilisesi, İsa’nın havarilerinden biri olan ve Yahya İncili’ni Efes’te yazan St. John’ın mezarı üzerine inşa edilen Bazilika gibi Erken Hristiyanlık dönemine şahitlik eden benzersiz eserleri, günümüzde Hristiyanlar tarafından hac mekanı olarak kabul edilen Meryem Ana Evi ve Beylikler döneminde inşa edilen İslam yapıları ile Efes aynı zamanda dini tarih açısından da bugün hala ayakta olan benzersiz bir birikim sunmaktadır.
Bağlantılar:
UNESCO World Heritage Sitesi
Efes / Ephesos: Batı Anadolu’da yer alan sahil kenti. İzmir'in Selçuk ilçesindedir.
Antik çağ kentlerinin en önemlilerinden olup, geçmişi MÖ 3. bin yıla uzanır.
Hititler dönemindeki adı Apaşa’dır. Yunanlılardan önceki nüfusunu Karyalılar, Lelegler ve Lidyalılar gibi Anadolu halkları oluşturuyordu.
Strabon Efes’in Smyrna adlı bir Amazon tarafından ele geçirildiğini bu yüzden bir dönem kentin Smyrna adıyla anıldığını, sonradan bu kentten ayrılmak isteyen bir grubun Smyrna adıyla bildiğimiz kenti kurduğunu yazar.
Kent MÖ 1000’lerde Attika’dan, Kodros’un oğlu Androklos önderliğinde gelen Ion göçmenleri kabul etti.
Kent önceleri Kaistros Irmağı’nın Ege Denizi’ne döküldüğü körfezin kıyısında ve Pion Dağı eteklerindeydi. İlk 400 yılını burada geçirdikten ve Kaistros’un getirdiği alüvyonlar limanı doldurduktan sonra dağın güneybatı yanına, Koressos Dağı (Bülbül Dağı) yamaçlarına taşınmıştır.
Efes şehri tarih sahnesine MÖ 7. yüzyıl ortalarında Kimmer saldırısı ile çıktı. Bu saldırıyı atlattıktan sonra Lidya kralı Kroisos kenti kuşattı.
Herodotos’a göre Efesliler 1250 metrelik bir iple kenti Artemis Tapınağı’na bağlamışlar ve böylece kentlerini tahrip olmaktan kurtarmışlardır.
Lidya kralı ile ittifak kuran ve onun yardımıyla antik çağın Yedi Harikası’ndan biri olan Artemis Tapınağı’nı inşa eden kent MÖ 546’da Pers egemenliğine girmekten kurtulamadı.
Ionia Ayaklanmasında kilit konumdaki kentlerden biriydi.
MÖ 478’de kurulan Attika-Delos Deniz Birliğine üye oldu, yıllık vergisi 6-7 ‘talent idi. MÖ 412’de bu birliğe karşı ayaklandı ve Sparta ile ittifak içine girdi.
Büyük İskender kenti MÖ 333’te aldı. MÖ 290 civarında Lysimakhos kenti yeniden planladı. Bugün kalıntılarını gezdiğimiz Efes onun zamanında inşa edilmiştir. Lysimakhos’un ölümünden sonra Seleukosların eline geçti.
MÖ 189’da Pergamon Krallığına, MÖ 133’de de Roma Cumhuriyetine bağlandı, Asya eyaletinin başkenti oldu.
Efesliler Mithradates Savaşları sırasında Mithradates VI’ya destek verip Romalıların katledilmesine katıldılar (bir günde 80 bin Efeslinin öldürüldüğü söylenir).
Roma İmparatorluk Döneminde imar faaliyetleri ile Anadolu’daki en parlak şehir oldu. Strabon kendi zamanında kentin Torosların batısındaki Asya’nın en büyük ticari merkezi olduğunu yazar.
Bu dönemdeki nüfusu 200 bindir. Şarap ve zeytin yağı ticareti yapmasının yanında Anadolu’nun iç bölgelerinden, örneğin Laodikeia ve Hierapolis’ten gelen tekstil ürünlerinin pazarlanmasında rol oynadı, önemli bir köle pazarı durumuna geldi.
Efes Hıristiyanlık için de önemli bir merkezdir. Aziz Paulos MS 53’te Efes’e gelip üç yıl kalmıştır. Asya eyaletinin ilk Yedi Kilisesinden biri burada kurulmuştur.
Meryem Ana’nın son günlerini geçirdiği ve İncilci Yuhanna’nın yanı başında öldüğü iddia edilen ev de Efes yakınlarındadır.
MS 5. yüzyılda iki önemli kilise konsiline ev sahipliği yapmıştır. Kent MS 6. yüzyılda tekrar yer değiştirmiş ve ilk kez kurulduğu Selçuk’taki Ayasuluk Tepesi’ne taşınmıştır.
Bizans imparatoru Iustinianus I MS 6. yüzyılda Aziz Jean Kilisesi’ni bu tepede inşa ettirmiştir. Efes’teki ilk arkeolojik kazılar British Museum adına J. T. Wood tarafından 1869 yılında başlatılmıştır.
Kentin tanınmış yurttaşları arasında şair Kallinos, hekim Soranos ve filozof Herakleitos bulunur.