Göktürkçe çeviri programı hazırladı

Karadeniz Teknik Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Tuğrul Çavdar, hazırladığı Göktürkçe klavye, çevirici ve sözlüğü, Türkologlar, Türkoloji ve Göktürkçe üzerinde çalışan, araştırma yapan ve eğitim verenler için internet sitesinde ücretsiz kullanıma sundu.

Çocukluk çağından itibaren Çince ve Göktürkçe gibi yazı karakterlerinin yanı sıra resme ilgi duyan Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Tuğrul Çavdar, bu merakını mesleği ile birleştirerek hazırladığı windows, web ve android ortamlarda çalışan Göktürkçe klavye, çevirici ve sözlüğü, internet sitesinde ücretsiz kullanıma sundu.

Hazırlanan yazılımları "tamga.org" internet sitesinde kullanıma sunduğunu belirten Çavdar, ilgisi olanların ücretsiz olan yazılımlara buradan ulaşabileceğini söyledi.

Çavdar, AA muhabirine yaptığı açıklamada, yaklaşık 5 yaşından itibaren resimle ilgilendiğini söyledi.

Zamanla resim yapmaya olan ilgisinin değişik yazı karakterlerine yöneldiğini belirten Çavdar, "İlk Çince yazıyı ortaokulda görmüştüm ve yazı bana resim gibi gelmişti. Lise yıllarında tarih kitaplarında karşılaştığım Göktürkçe ve Uygurca yazılar da ilgimi çekti. Böylelikle hem resim yapmaya devam ettim hem de bu yazı karakterlerini kullanmaya başladım." dedi.

Çavdar, hayatının her döneminde farklı alfabelere ilgi duyduğunu ifade ederek, Göktürkçenin ise kendisi için ayrı bir önemi bulunduğunu vurguladı.

Göktürkçeye, ataların geliştirdiği bir yazı sistemi olması nedeniyle ayrı bir özen gösterdiğini anlatan Çavdar, "Estetik duruşu olan harflerden oluşan bu alfabeyi öğrendikten sonra günlük notlarımı Göktürk harfleriyle tutmaya başladım." diye konuştu.

Özel ilgi alanımı mesleğiyle birleştirdi

Tuğrul Çavdar, eğitimini bilgisayar alanında sürdürdüğüne işaret ederek, bu süreçte resim ve Göktürkçe ile ilgili çalışmalara çok fazla zaman ayıramadığını aktardı.

İş hayatına başladıktan sonra, Göktürkçenin kullanımı konusunda teknolojik açıdan neler yapabileceği üzerine düşündüğüne dikkati çeken Çavdar, "İlk olarak 'bilgisayarda Göktürkçe yazabilir miyim?' düşüncesinden yola çıkarak 1995 yılında yazılım yaptım ve 1996 yılında da Göktürkçe font geliştirdim. Bu çalışmanın, bilinen ilk Göktürkçe font olduğunu düşünüyorum. Türkiye'de daha sonraki dönemlerde yeni font çalışmaları başka kişiler tarafından da yapıldı." değerlendirmesinde bulundu.

Çavdar, Göktürkçeye ilişkin çalışmaları geliştirmek için son iki yıldır daha yoğun mesai harcadığını belirterek, şöyle devam etti:

"Farklı sürümlerde 3'ü ana yazılım olmak üzere 7 yazılım hazırladım. Bunlar arasında bir de sözlük bulunuyor. Göktürk harfleriyle yazılmış yazıtların tüm söz varlığı sayısal ortama aktarılarak android tabanlı bir sözlük yazılımı geliştirdim. Sözlük yazılımı, atalarımız tarafından yazılmış yazıtlarda kullanılan toplam bin 235 Göktürkçe sözcük ve günümüzdeki karşılıklarını iki yönlü arama yapıp listeleyebiliyor. Şu ana kadar Göktürk harfli 568'den fazla yazıt bulundu. Son yıllarda bulunan yazıtlarda geçen ilave 575 sözcüğü de bu sözlük yazılımına ekleyip toplam sözcük sayısını bin 810'a çıkararak yazılımlarımızı güncelleyeceğiz."

Yrd. Doç. Dr. Tuğrul Çavdar, hazırladığı fonta ilişkin şu bilgileri paylaştı:

"Önceleri, klavyeden Göktürkçe harfleri girebilmek için Latin harflerinin kodlarına karşılık Göktürk harflerinin şekillerini ekrana basıyorduk. Latin harfleri soldan sağa, Göktürk harfleri ise sağdan sola gittiği için dolayısıyla düzeni sürekli ters çevirmek zorunda kalıyorduk. Bu durum dikkate alınarak, evrensel kodları belirleyen Unicode Konsorsiyumu'na başvuruda bulunuldu ve Göktürk harflerine özel kod aralığı ayrılması sağlandı. Konsorsiyum, Göktürk harfleri için sağdan sola olacak şekilde 80 tane aralık belirledi. Bu tekniği uygulayarak, artık günümüzde hem Latin harfleriyle hem de Göktürk harfleriyle bir metin yazarken font değiştirmemize gerek kalmıyor."

Göktürkçe klavyenin android ve windows sürümlerini geliştirdiğini ifade eden Çavdar, "Web tabanlı Göktürkçe klavyeyi, özellikle Türkologlar eski bir yazıt yazarken kullanabilirler. Metin de otomatik olarak sağdan sola ilerleyecektir. Yazılımların, özellikle Türkoloji ve Göktürkçe üzerinde çalışan, araştırma yapan ve eğitim veren kurumlarda çok faydalı olacağını düşünüyorum." dedi.

Çavdar, Latin harfleriyle yazılmış metni kurallara uygun olarak Göktürk harfli metne dönüştüren yazılım da geliştirdiğini vurguladı.

Bu çevirici yazılımın kendilerini en çok yoran ve 1,5 yılını alan yazılım olduğunu belirterek, "İnsanlar bazı sözcüklerin Göktürk harfleriyle nasıl yazıldığını merak ediyorlar. Bunu gerçekleştiren ve resim olarak da kaydedilmesine imkan veren windows, web ve android ortamında çalışan bir yazılım geliştirdik." diye konuştu.

Çavdar, şu anda internette en çok rastladığı fontun, kendisinin hazırladığı font olduğunu belirterek, "İnsanlar çeviriciyi, sözlüğü ve klavyeyi kullanarak istedikleri metni Göktürkçe olarak yazabiliyorlar. Son dönemde insanların Göktürkçe dövme yaptırdıklarını, araçlarına ya da eşyalarının üzerine yazdıklarını görüyorum. Göktürkçeye olan ilgi beni sevindiriyor. Bu çalışmalarla Göktürkçenin yaygınlaşmasına bir nebze de olsa hizmet edebilmenin mutluluğunu yaşıyorum." değerlendirmesinde bulundu.

Tuğba Yardımcı - AA