Gymnasion

Gymnasion nedir?

Gymnasion: Gymnasion'un kelime anlamı Yunanca "çıplak" olan gymnos kelimesinden türemiştir. Çünkü Yunanlar çıplak olarak spor yaparlardı. 

Gymnasion Antik Yunan ve Roma'da gençlerin düşünsel ve bedensel eğitim gördükleri, çevresi revaklı bir yapıdır. 

Antik Yunan'da çok önemli bir yapı olduğundar her büyük kentte en az bir gymnasion bulunmaktaydı. Başlangıçta beden eğitimi yapılan alanlar halindeyken, özellikle Roma döneminde soyunma odaları, hamamlar, antreman yapılan kısımlar ve yarışma alanlarının yapılmasıyla görkemli yapılara dönüşmüşlerdir.

Gymnasionlar genellikle sıcak su kaynaklarının yakınına inşa edilirlerdi. 

Romalı mimar Vitruvius'a göre gymnasion üç bölümden oluşmaktaydı. 

1. Palaistra: dört köşe ve peristilli bir avlu.

2. Stadion

3. Gymnas

Palaistra; dörtköşe ve peristilli bir avludur.

Ephebeum olarak isimlendirilen ve derslerin işlendiği geniş mekânın iki tarafında soğukluk (frigidarium), egsersiz yapan erkeklerin vücutlarındaki yağ ve tozlardan arınmaları için yapılmış yıkanma odası (loutron), kum torbası odası (korykeion), pudra odası (conisterium), yağlanma odası (elaeothesium), yer almaktaydı.

Atletler, kışın idman ve koşu yapılan üzeri kapalı bir portiko olan ksystostan sonra, üstü açık bir alan olan paradimides de de idman yaparlardı.

Top oyunları sphaeristerium da oynanır, bu dalda eğitmenlik yapanlara ise sphaeiristes denirdi.

Gymnas ise etrafı sütunlar ile çevrili ve dikdörtgen plânlı olup, üstü açık bir alandır.

Yanlarda koşu ve atlama pistleri yer almaktaydı. Halka açık gösterilerde yer alan, spor etkinlikleri ve oyunlardan sorumlu, yarışmacıları denetleyen ve okulları yöneten kamu görevlilerine gymnasiarkhes; atletik kondisyon için gerekli olan antreman, masaj ve diyet gibi konularda bilinçli eğitim veren kişilere, antrenörlere gymnastes = Gymnotribai, yağ temin eden kişiye de elaiothetes denmekteydi.

2. Gymnasion: Yunan ve Roma kentlerinde gençlerin bedensel ve zihinsel eği­tim gördükleri yapı. Aristoteles’e göre bir yerleşimin kent adını hak etmesi için sahip olması gereken yapılardan biridir.

3. Gymnasion: Yunan ve Roma mimarilerinde, gençlerin bedensel ve zihinsel eğitim gördüğü, spor etkinliklerinin gerçekleştirildiği yapı.

Yunan coğrafyacı Pausanias'ın belirttiğine göre, gymnasion da tiyatro ve bouleuterion gibi Yunan kentinin ana öğelerindendir. İlk gymnasionlar, kent dışında, koruluklarda ve özellikle ırmak kıyılarında spor karşılaşmalarının ve askeri eğitimlerin yapıldığı geniş alanlardı. MÖ 4. yüzyıla kadar bu tür etkinlikler kent içinde agorada da gerçekleştiriliyordu. Arkaik Dönem gymnasionlarmm en iyi örnekleri Atina'da ki Akademia, Lykeion ve Kynosarges'tir. Kentin hemen kuzeybatı kapışırım dışında, Akademos'un kutsal arazisinde Platon'un kurduğu Akademia, ırmak kıyısında ağaçlı bir alandı. Lykeos adlı kişinin bahçesine kurulan Lykeion kentin doğusunda, Kynosarges Gymnasionu da güneyde yer alıyordu. Böylece Atina kenti spor ve düşüncenin koşut geliştiği bu kurumlarla çevrelenmiş gibiydi. MÖ 4'üncü yüzyılda, belli bir plana oturan, yapılaşmış, palaistrah, gymnasion tipi gelişmiştir. Bu tipin merkezi olan dörtgen ya da kare planlı palaistra, bir stoa, bunun gerisinde çeşitli işlevlere ayrılmış mekânlar ve ephebeion adlı dersliklerle çevrilidir. Ayrıca üstü kısmen ya da tamamen kapatılınca xystus adım alan dromos da (koşu pisti) gymnasionun temel öğelerindendir. Vitrivius, bir gymnasionun palaistra ve stadiondan oluştuğunu belirtir. Helenistik dönemde Eksedralaı, gösterişli kapılar, sunaklar ve kült odaları eklenen gymnasion, en zengin biçimine ulaşmıştır. Yunan gymnasionunun işlevi gençlerin bedensel ve zihinsel gelişimini sağlamaktı. Sözcüğün kökeninden de anlaşılabileceği gibi, gymnasionda öğrenciler spor eğitimleri ile etkinliklerine çıplak ve yağlanmış olarak katılırdı. Yunan döneminde yalnızca soğuk su hamamı (Latince Balnea) bulunduğundan, çalışmalardan sonra yağı çıkartmak için kum ve strigilis denen bir alet kullanılırdı. Beden eğitiminin (gymnastike) yanı sıra kitharistes denen öğretmenlerin verdiği müzik (mousike) ve grammatisin verdiği edebiyat (grammatike) dersleri buradaki eğitimin temeliydi. İleri yaşlarda felsefe, astronomi, matematik ve retorik gibi dersler alan öğrenciler, yaş gruplarına göre Paides, Epheboi ve Neoi denen üç sınıfa ayrılmıştı. Gymnasionun yöneticisi gymnasiarkhos, toplum içinde, önemli bir sosyal statüye sahipti. Roma dönemine gelindiğinde eğitsel ağırlığım yitiren gymnasion yapısı, hamamla bütünleşerek Helenistik Dönem'in görkemini yansıtan zengin yapılar kompleksine dönüşmüş; hatta gymnasion ve therma (hamam) eşanlamlı sözcükler olarak kullanılmaya başlamış; genellikle de bu yapı kompleksleri için hamam sözcüğü yeğlenmiştir. Roma hamamı daha çok varlıklı kentlilerin buluştuğu sosyal ve kültürel bir yapı olarak önemli bir kentsel öğe durumundadır. Gymnasionun MÖ 4. yüzyılda mimari bir karakter kazanmasıyla Anadolu ve Yunanistan'da pek çok örnek inşa edilmiştir. MÖ 4. yüzyılın en erken örnekleri Delphoi, Thera ve Nemea da bulunur. MÖ 3. ve 2. yüzyılda Olympia, Epidauros, Delos, Eretria, Miletos ve Priene'deki gymnasiohlar gelişen yapı tipinin tüm özelliklerini yansıtır. Pausanias'ın da belirttiği Olympia Gymnasionu önemli bir yapıttır. Palaistrasmm kuzeydoğu köşesinde döşemenin çukurlaştınlmasıyla elde edilmiş bir banyo odası bulunur. MÖ 2. yüzyıla tarihlenen Miletos Gymnasion'u bir propylonla beş odalı bir palaistradan oluşmaktadır. Gene Anadolu da, Priene'de biri Bouleuterion'un kuzeyinde, öteki kentin güneyinde olmak üzere iki gymnasion vardır. Yukan gymnasion, Roma döneminde bir hamam eklenerek plan değişikliğine uğramıştır. Çok iyi korunmuş olan aşağı gymnasion, Dor düzeninde sütunlarla çevrili bir stoa'ya palaistraya ve kuzeyinde de İon düzeninde sütunlarla dışa açılan bir mekâna sahiptir. Ephebeion olduğu düşünülen bu mekânın arka duvarmda öğrencilerin kendi el yazılarıyla adlan yazılıdır. Palaistranm kuzeydoğusundaki bir kapıdan da stadiona geçilmektedir. Böyle gymnasionla bağlantılı stadion örnekleri Delos Adası ve Miletos'ta da vardır. Pergamon kentinde MÖ 3. yüzyılda Paides, epheboi ve neoi için ayrılmış üç ayrı teras üzerine bir gymnasion inşa edilmiştir. Tören Gymnasionu olarak anılan Yukan Gymnasiona Roma döneminde hamam yapılan eklenmiştir. Aynı dönemde Ephesos'ta Vedius Gymnasionu, Tiyatro Gymnasionu, Liman Gymnasionu adlanyla anılan spor yapılan yapılmıştır. MS 2. yüzyılın ortalarında, Vedius Antonius'un yaptırdığı Vedius Gymnasion'u en iyi korunmuş gymnasiondur. MS 3. yüzyıldan kalan Sardes Gymnasionu günümüzde onanm görmüş önemli örneklerden biridir.