Halet Çambel kimdir?

Halet Çambel 27 Ağustos 1916, Berlin'de doğmuş, 12 Ocak 2014 yılında İstanbul'da vefat etmiş Türk arkeologtur.

Hattuşaş'ın bulunduğu Boğazköy'de, stajyer olarak başladığı kazıları hayatı boyunca sürdüren Halet Çambel, bilim dünyası tarafından “Hitit hiyerogliflerinin çözüldüğü yer” olarak tanınan Karatepe-Arslantaş Höyüğü'nde, Türkiye’nin ilk açık hava müzesini kurmuştur. Karatepe kalıntılarının ortaya çıkarılmasına ve Hitit dilinin çözülmesine katkısı büyüktür.

Türkiye’yi eskrim dalında temsil ederek Suat Fetgeri Aşeni ile birlikte “Olimpiyatlara katılan ilk Türk kadın sporcu” unvanını kazanmıştır.

Akyaka evlerinin mimarı olmakla ünlü Nail Çakırhan'ın eşidir.

 27 Ağustos 1916 tarihinde Berlin’de doğdu. Orta ve lise öğrenimini İstanbul Amerikan Kız Koleji’nde (1928-1935); üniversite öğrenimini Paris Sarbonne, École des Hautes Études, École du Louvre’da (1935- 39) tamamladı. Doktor, doçent ve profesör (1960) unvanını østanbul Üniversitesi’nde aldı.
 

Osmaniye Valiliği Üstün Hizmet Ödülü (2003); Truva Kültür Sanat Ödülleri, Truva Özel Ödülü (2003); Adana Rotary Kulübü Hizmet Ödülü (2 kez); Kültür Bakanlığı ödülleri ve Hollanda Kraliyeti Prens Claus ödülü (2005) sahibidir.

Alman Arkeoloji Enstitüsü (Berlin) aslî üyesi; American Philosophical Society for the Advancement of Knowledge (Philadelphia); American Institute of Archaeology (Boston); Thracology Enstitüsü (Sofya); Türkiye Bilimler Akademisi úeref üyesidir.
 

Mersin Üniversitesi (2000); Tübingen Üniversitesi (Almanya) (2004) ve Boğaziçi Üniversitesi şeref doktorası (2005) sahibidir.
 

1939, 1948-49 Eskişehir-Afyon-Yazılıkaya (Pişmiş Kale, Midas Şehri) kazısı; 1943 Kırşehir-Hashöyük kazısı; 1952-1954 İstanbul–Fikirtepe kazısı (Kurt Bittel ile birlikte); 1958- Karatepe kazıları; 1961 Kadirli-Flaviopolis Alacami çalışmaları; 1963 Siirt-Diyarbakır-şanlıurfa illeri yüzey araútırması (R. J. Braidwood ile birlikte); 1964 Şanlıurfa-Söğüt Tarlası-Biris Mezarlığı kazısı (Bruce Howe ile birlikte); 1964–1966 İçel-Adana-Antakya yüzey araştırması; 1964-1984 Ergani-Çayönü kazısı (aralıklarla) (R. J. Braidwood ile birlikte); 1967 Keban yüzey araştırması (Sönmez Kantman ile birlikte); 1976 Aslantaş Baraj Alanı yüzey araştırması; 1978 Kadirli-Kumkale kazısı; 1983-2000 Domuztepe kazısı çalışmalarına katıldı.

Hayatı

27 Ağustos 1916'da Berlin'de  dönemin Berlin Büyükelçisi İbrahim Hakkı Paşa’nın kızı olarak dünyaya geldi.

Babası, Almanya'da askeri ataşelik görevi yapan ve Atatürk'ün yakın arkadaşlarından Hasan Cemil Bey, annesi dönemin Berlin Büyükelçisi İbrahim Hakkı Paşa'nın kızı Remziye Hanım'dır. Dört çocuklu ailenin üçüncü çocuğu idi. Hukukçu ve gazeteci Leyla Çambel ile kanser araştırmacısı Perihan Çambel'in kardeşi, mühendis Bülent Çambel’in ablasıdır.

I. Dünya Savaşı sonrası mütareke döneminde anne babası ile bir süre İsviçre ve Avusturya'da yaşadıktan sonra, cumhuriyetin kurulmasını takiben 8 yaşında Türkiye'ye geldi.

Ortaokul ve liseyi Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nde okudu. Sanat tarihi öğretmeninin etkili anlatımı ve İstanbul'un tarihi mekanlarına düzenlediği geziler lise yıllarında onu derinden etkiledi. Okulda, eskrim sporu ile de tanıştı ve bu konuda ustalaştı.

Lise öğrenimini tamamladıktan sonra Fransız hükümetinden aldığı bursla Paris Sorbonne Üniversitesi'nde 3 yıl arkeoloji lisans öğrenimini gördü; ayrıca Hititçe ve eski İbranice öğrendi. İlk kazı deneyimini 1935 yılında yaşadı. Dr. Kurt Brittel’in başkanı olduğunda Alacahöyük kazısına stajyer olarak katıldı.

Fransa'daki lisans öğrenimi sırasında boş vakitlerini eskrim, masa tenisi ve binicilikle değerlendiren Çambel, 1936 Yaz Olimpiyatlarında eskrim dalında Türkiye'yi temsil etti ve Suat Fetgeri Aşeni ile birlikte olimpiyatlara katılan ilk Türk kadın sporcu oldu.Turnuva sırasında Adolf Hitler tarafından görüşmeye çağrılan Çambel, hükumetin izni olmadan görüşmeyeceğini bildirerek reddetti.

Yıllar sonra Berlin Olimpiyatları'nda "Hitler'in elini sıkmaması" ile ilgili olarak “Berlin’deki mihmandarımız, bizden Hitler’le tanışmamızı istediğinde ona, ‘Eğer buraya gelmemizi hükümetimiz istemeseydi burada olmazdık’ dedim ve bu isteklerini reddettim.” dedi.

1938 yılında lisans öğrenimini tamamladıktan sonra Sorbonne'da doktora yapmaya başlayan Çambel, 1939 yılının yaz aylarında İstanbul Fransız Arkeoloji Enstitüsü'nün, Dr. Emilie Haspels baskanlğında yürüttüğü Yazılıkaya/Midas şehri kazısına katılmak üzere Türkiye’ye geldi. II. Dünya Savaşı sebebiyle Fransa’ya dönemeyince İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Helmuth Theodor Bossert’in asistanlığını yaptı.

1940 yılında Tan Gazetesinde çalışan, Türkiye Komünist Partisi'nin önemli isimlerinden, gazeteci-yazar olan Nail V. Çakırhan ile evlendi. Üniversitede kadro olmadığından bir süre Haydarpaşa Lisesi'nde Fransızca öğretmenliği yaptı. Doktora çalışmasına İstanbul Üniversitesi’nde devam eden Çambel, Türk Tarih Kurumu adına Kırşehir Hashöyük'teki kontrol kazısını gerçekleştirdi. 1946'ya kadar Dr. Bossert ile birlikte Anadolu’da araştırma gezileri yaptı.

1946 yılında Kayseri-Adana arasında kalan bölgedeki Hitit eserlerini incelemek için Bossert ile bilikte çıktıkları gezide Karatepe bölgesindeki kalıntılara ulaşmaları, kariyerinde belirleyici oldu. Araştırma ekibi, Hitit hiyeroglifleri ve Fenike yazısının bir arada kullanıldığını görmüş ve Fenike yazısı tercüme edilebildiği için, bu keşif Hitit hiyerogliflerinin nihai çözümü olmuştur. Karatepe-Arslantaş Höyüğü’nde Bossert tarafından başlayan kazı çalışmalarına 1952’den sonra Çambel başkanlık etti. Karatepe’de ortaya çıkarılan arkeolojik buluntuların restorasyonu, korunması ve sergilenmesi için bir açık hava müzesi kurulmasına önayak oldu. Mimar Turgut Cansever’in yaptığı projenin uygulanması işini Çambel’in eşi Nail Çakırhan yürüttü.

1948-1949 yıllarında, Karatepe'deki çalışmaların yanı sıra Fransız Arkeoloji Enstitüsü'yle birlikte Yazılıkaya/Midas şehri kazısını yürüttü.

1960 İhtilali'nden sonra 147'ler listesinde yer alarak üniversiteden ihraç edildi. Eşiyle birlikte Karatepe’de çalışmalara devam eden Çambel, 1962-1963’te Almanya'da Saarbrücken Üniversitesi'nde konuk öğretim üyesi olarak çalıştı. Türkiye’ye döndükten sonra İstanbul Üniversitesi’ndeki görevine döndü ve Prehistorya Kürsüsü’nü kurdu.

1964 yılında Chicago Üniversitesi'nden Robert J. Braidwood ve eşi Linda S. Braidwood'la birlikte Ergani'de Çayönü höyüğü kazısına başladı. Kote Çemi (Hilar - Çayönü) kalıntılarını gün ışığına kavuşturdu; bu bölgede günümüzden 8.000 yıl önce avcı-toplayıcılıktan tarıma geçildiğinin kanıtlarını ortaya çıkardı.

Çambel'in çabalarıyla kurulan İstanbul-Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırma Kamu Projesi çerçevesinde, 1964’te Urfa-Bozova’da Biris Mezarlığı ve Söğüt Tarlası, 1968 ve 1970’de Diyarbakır Girikihacıyan kazıları gerçekleştirildi.

Çambel, Keban Barajı’nın yapımıyla su altında kalacak olan alanların taranması için 1966’da başlayan çalışmalara öncülük etti.

1976'da TÜBİTAK'a bağlı bir Arkeometri Ünitesi kurulmasına katkıda bulundu.

1984 yılında emekli oldu. Kazılara katılımını ve yazılarını emekliliğinde de sürdürdü.

Arnavutköy'de “Kırmızı Yalı” olarak bilinen ailesinden kalma evini 2004 yılında Boğaziçi Üniversitesi'ne bağışladı. Yapı, Halet Çambel ve Nail Çakırhan Arkeoloji ve Geleneksel Mimarlık Araştırmaları Merkezi'ne dönüştürülmek üzere restore edilmektedir.

2005 yılında Hollanda devletinin kültür ve kalkınmaya hizmet edenlere verdiği Prens Claus ödülü'nü aldı.

2010 yılında  T.C. Kültür Bakanlığı tarafından Kültür ve Sanat Büyük Ödülü verildi.

12 Ocak 2014 tarihinde İstanbul'daki evinde yaşamını kaybetti.