Haydar Aliyev kimdir?

Azerbaycan'ın eski Cumhurbaşkanı ve ulusal lideri.

Sovyetler döneminde üst düzey görevlerde bulunan Haydar Aliyev, bağımsızlıktan sonra iç savaş tehlikesi yaşayan, Ermenistan'la savaş durumunda olan ve ekonomik krizlerle mücadele eden Azerbaycan'ın başına geçerek kurtarıcı rolü oynadı.

Haydar Aliyev, hem Sovyet hem de bağımsızlık döneminde ömrünü ülkesine ve halkına adayarak Azerbaycanlıların büyük kısmının sevgisini kazandı. Aliyev'in hatırası, halkın kendisine verdiği ulusal lider anlamındaki "Umummilli lider" unvanıyla yaşatılıyor.

Aliyev'in halkına hizmet ve Azerbaycan için mücadeleyle geçirdiği dolu dolu 80 yıllık hayatı, 10 Mayıs 1923'te Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde başladı.

Haydar Aliyev, 1939'da Nahçıvan Pedagoji Teknik Okulundan mezun oldu, daha sonra Azerbaycan Sanayi Enstitüsü Mimarlık Fakültesine kayıt yaptırdı fakat İkinci Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla buradaki eğitimini tamamlayamadı.

Aliyev, 1941-1944 yıllarında Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti İçişleri Komiserliği Gizli Arşiv Dairesinin Müdürlüğü ve Nahçıvan Halk Komiserliği Konseyinde Şube Müdürlüğü görevlerinde bulundu. Başarılı çalışmaları ve analiz yeteneğiyle yöneticilerinin ilgisini çeken Aliyev, 1944'te SSCB Devlet Güvenlik Komitesinde (KGB) işe alındı.

Kariyerini KGB'de sürdüren Aliyev, 1967'de Azerbaycan KGB'si Başkanı olarak atandı ve kendisine tümgeneral rütbesi verildi.

Aliyev, 1969'da Azerbaycan Komünist Partisi Merkezi Komitesi Genel Sekreteri seçildi, 1982'ye kadar bu görevde Azerbaycan'ı yönetti.

Moskova'ya 1982'de davet edilerek SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Bürosu üyeliğine seçilen Aliyev, SSCB yönetiminde söz sahibi 19 kişiden biri oldu ve aynı yıl SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı Birinci Yardımcılığı görevine atandı.

Aliyev, 1987'de SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Bürosunun ve SSCB Sekreteri Mihail Gorbaçov'un yürüttüğü politikalara itiraz ederek istifa etti ve 1990'da Azerbaycan'a döndü.

SSCB'nin dağılma sürecinde ülkesinin sorunlarına kayıtsız kalmayarak yeniden siyaset sahnesine atıldı ve 1990'da hem Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hem de Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti milletvekili seçildi.

Dağlık Karabağ'da Ermenilerin toprak taleplerine karşı SSCB yönetiminin ikiyüzlü politikasına itiraz ederek 1991'de Komünist Partiden istifa etti. 1991'de parlamento niteliğindeki Nahçıvan Yüksek Konseyi Başkanı seçildi ve ilgili yasalar gereği Azerbaycan Yüksek Konseyi Başkan Yardımcısı oldu.

- Azerbaycan'ı istikrara kavuşturdu

Azerbaycan bağımsızlığını ilan edince de Nahçıvan'daki görevini sürdüren Aliyev, 21 Kasım 1992'de, bugün iktidarda olan Yeni Azerbaycan Partisini kurdu.

Haydar Aliyev, iç savaş tehlikesini bertaraf etmesi için halk tarafından Bakü'ye davet edildi ve 15 Haziran 1993'te Azerbaycan Yüksek Konseyi Başkanı seçildi.

Aliyev, 3 Ekim 1993'te yapılan seçimleri kazanarak cumhurbaşkanı oldu ve ülkesinin sorunlarını çözmek için tüm gücüyle çalışmaya başladı.

Dağlık Karabağ'da, 1991'de başlayan savaşın devam ettiği ve Ermenilerin Azerbaycan topraklarını işgal ettiği zor bir dönemde cumhurbaşkanı seçilen Aliyev, orduyu güçlendirmekle işe başladı.

Silah, mühimmat ve teçhizatı daha iyi hale getirilen Azerbaycan ordusu, karşı hamlelerde bulunarak Ermenistan ordusunun saldırılarını önledi.

Bişkek'te 4-5 Mayıs 1994'te, Azerbaycan ve Ermenistan arasında ateşkes yapılması konusunda protokol imzalanarak, şiddetli çatışmalar durduruldu.

Aliyev, yönetimi yasa dışı yollarla ele geçirmek isteyen bazı güçlerin çıkarttığı isyanları diplomatik manevralarla bastırdı, halkın desteğiyle iç karışıklıklara son verdi ve ülkenin istikrar sürecine adım atmasını sağladı.

- Ekonomik kalkınmanın temelini attı

Haydar Aliyev, 7 ülkeden 11 şirketle, Azerbaycan'ın en büyük petrol yatağı Azeri-Çırak-Güneşli (AÇG) havzasının işletilmesini ve petrolün dünya pazarlarına çıkartılmasını öngören "Asrın Anlaşması"nı imzalayarak ülkenin ekonomik gelişiminin temelini attı.

Cumhurbaşkanlığı döneminde referandumla evrensel demokratik değerleri yansıtan anayasanın kabul edilmesiyle Aliyev, idam cezasını kaldırdı.

Yönetimi döneminde başta Türkiye olmak üzere Türk dili konuşan ülkelerin yanı sıra Rusya, ABD ve Avrupa ülkeleriyle iyi ilişkiler kuran Aliyev, ülkesinin uluslararası arenadaki yerini pekiştirdi.

Aliyev, 11 Ekim 1998'de yapılan seçimde yüzde 76,1 oy alarak yeniden cumhurbaşkanı seçildi. 15 Ekim 2003'te yapılan seçimlerde de aday oldu fakat sağlık sorunları nedeniyle adaylığını İlham Aliyev lehine geri çekti.

Haydar Aliyev, 12 Aralık 2003'te tedavi gördüğü ABD'de hayatını kaybetti ve 15 Aralık'ta Bakü'deki Fahri Hiyaban'da defnedildi.

- En büyük vasiyeti hayata geçirildi

Haydar Aliyev, görev süresi boyunca Dağlık Karabağ'ın Ermenistan tarafından işgal edilmesi konusunu gündemde tuttu ve oğlu İlham Aliyev'e toprakların işgalden kurtarılmasını vasiyet etti.

Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in başkomutanlığındaki Azerbaycan ordusu, toprakları işgalden kurtardı. İlham Aliyev, savaşın bittiği gün yaptığı ulusa sesleniş konuşmada, "Baba vasiyetini yerine getirdim." dedi.

Derleyen: Ruslan Rehimov - aa