Hekate

Hekate Kimdir?

 

Hekate: Ay ve gece ile ilişkilendirilmiş bakire tanrıçadır. Türkiye'de Lagina antik kenti, tanrıçanın başlıca kült merkezidir. Titan soylu Perses ve Asteria'nın kızıdır, Ay ve gecenin dışında ölüler,yeraltı ve büyücülük ile ilişkilendirilmiştir. Korkuyla karışık bir saygı uyandırır.   Mitolojide çok ön planda olmayan Hekate'ye, özellikle erken hristiyanlık döneminde birçok olumsuz anlam yüklenmiştir. Günümüzde Neopaganizmde sevilen bir tanrıçadır.
Özellikle Karyalılar tarafından sevilen tanrıça, Anadolu ya da Trakya kökenlidir. Tanrıça, Artemis ve Apollo ile anne tarafından kuzendir. Baştanrı Zeus'un dünyayı, kendisi gökyüzünü kardeşleri Poseidon denizleri, Hades ise yeraltını alacak şekilde paylaştırır ama tanrıça Hekate ise bu 3 alandada yetki verir.   Mitolojide Persephone'nin kaçırılışı efsanesinin bazı varyasyonlarında yer alır.   Tanrıçanın üç yüzlü tasviri zamanla ay tanrıçaları Hekate-Artemis-Selene şeklinde bir üçleme(teslis) inanıcında doğdurmuştur. Trakya açıklarındaki Semadirek adası, tanrıçanın diğer önemli kült merkezidir. Tanrıçanın bazı kült isimleri ve bunların karşılıkları;   Aedonaea: Yeraltının Hanımı
Brimo: Kızgın olan / Korkunç olan
Perseis: Yokedici / Perses'in kızı
Trimorphis: Üç vücutlu
Homeros'un eserlerinde yer almayan tanrıça hakkında Hesiodos, Thegonia adlı eserinde bahseder;   "Phoibe Koios’la gerdeğe girdi
Leto ve adı güzel Asteria’yı getirdi dünyaya
Perses sarayına götürdü bir gün
Ve sevgili eşi oldu onun
Ve Asteria Hekate ’yi doğurdu.
Ölümsüzlerin saygısı büyüktür Ona,
Bütün yeryüzünde kurban kesen her ölümlü
Hekate’nin adını anar yakarışlarında.
Kimin dileğini iyi karşılarsa o tanrıça   Onun elde edemeyeceği bir şey yoktur.
Ona bütün mutlulukları vermek elindedir
Ünlü Gaia ve Uranos’un çocukları
Kendi paylarından pay vermişlerdir ona
Kim hoşuna giderse Hekate’nin
Yardım görür ondan.
Meydanlarda kalabalıklar içinde
Kimi isterse onu parlatır Hekate "   Hekate: Yunan tanrıçası. Muhtemelen Karya kökenlidir. Büyü işlerini yürüten tanrıçadır. Roma’da tanrıça Trivia’yla bir tutulmuştur. Hesiodos döneminden Geç Antik Çağa kadar tapınım görmüştür. Hesiodos onu şöyle anlatır:   “Ve Asteria Hekate’yi doğurdu Zeus herkeslerden üstün tuttu onu,  pahalı armağanlar verdi ona,  Payı vardır onun karalarda, ekinsiz denizlerde,  Yıldızlı göklerde bile payı vardır, Ölümsüzlerin saygısı büyüktür ona.”   Sanat eserlerinde bir dönem uzun giysili ve meşaleyle tutan biri olarak gösterilmiş, daha sonra ise yol ağızlarında bütün yönleri görebilmesi için sırt sırta vermiş üç beden şeklinde tasvir edilmiştir. Sembolü hilal ve yıldız idi.   3. Hekate: Hekate, Olympos tanrılarıyla pek ilişkisi olmayan, hiçbir söylenceye adı karışmamış, kişiliği epey gizemli bir tanrıçadır.  

Aslında Efesli Artemis'in belli bir niteliğini yansıtan ve başka adla anılan bir tıpkısı sayılabilir.

Homeros destanlarında hiç adı geçmez, buna karşılık Theogonia'da Hesiodos ona yüz dizeyi aşkın uzun bir bölüm ayırır.  (Theog. 404-450).

Burada Hekate'nin yerde, gökte ve denizlerde önemli bir rol oynayan çok güçlü bir tanrıça olduğu, tanrılarca da saygın bir kişiliği bulunduğu görülür, ama anlatılandan kim ve nasıl bir tanrısal varlık olarak düşünüldüğü anlaşılmaz, hele Olympos tanrılarıyla ilişkisi açıklığa hiç kavuşmaz. Bu parçadan çıkan anlam şudur ki, Hekate Yunan panteonuna yabancı bir varlıktır ve onun Olymposlular arasına sokulması yapmacık biçimde Zeus'un isteğiyle olmuştur.

Hekate, Güneş soylular'dan, yani Titanlar kuşağının döllerindendir. Babası Perses, anası Asterie'dir.

Kendisinin ne bir evlenmesi, ne de bir çocuğu söz konusudur, buna karşılık Zeus'tan en büyük onur paylarını aldığı halde, Gaia ile Uranos'un bütün çocuklarından da güç payı aldığı söylenir.

 Zeus'un bütün Titan soyluları korkunç cezalara çarptırdığı halde, Hekate'ye bu kadar saygı ve onur payı vermesi nedendir? Bilinmez.

Bu tanrıçanın karmaşık kişiliğini açıklamakta bugünkü bilim de zorluk çeker.

Hekate adı da düşündürücüdür.

Apollon ile Artemis'in başta gelen sıfatlarından olan "hekatos" veya "hekatebolos", yani "hedefi vuran" sözcüğü ile ilişkili görülebilir.

Bu iki tanrının anası olan Tanrıça Leto'nun kardeşi olması Hekate'nin Yunan din ve efsanesine sonradan girme bir varlık olduğu kanısını uyandırır.

Hekate Yunan'a yabancı
 kalmıştır, asıl tapımına Roma'da rastlanır, burada ay tanrıçası, geceye ve karanlığa egemen bir varlık, büyü ve sihri elinde tutan bir kara güçler ecesi olarak karşımıza çıkar. 

3. Hekate:
Hekate, Olympos tanrılarıyla ilişkili olmayan, hiçbir efsaneye adı karışmamış, kişiliği epey gizemli bir tanrıçadır.

Aslında Hekate, Anadolu'ya özgü bir tanrıça ve Efes'li Artemis'in belli bir niteliğini yansıtan ve başka adla anılan bir tıpkısıdır (Artemis). Homeros destanlarında hiç adı geçmez, buna karşılık Hesiodos'un Theogonia'sında büyük bir yer tutar. Hekate, Titanlar arasında Güneş Soylular diye anılan tanrılar soyundandır (Tab. 8). Koios ile Phoibe'nin iki kızları olur: Biri Leto (ki Zeus Leto'yu eş edinip onunla iki büyük Olympos tanrısını, Apollon ile Artemis'i üretir), öbürü Asterie'dir (Leto, Asterie). Asterie Perses ile birleşip Hekate'yi doğurur. Hekate'nin Titanlar kuşağında ne denli ayrı bir yer tuttuğunu Hesiodos'un Theogonia'sından öğrenmekteyiz. Ozan, Titanlar kuşağını saydığı parçanın sonunda Hekate'ye kırk altı dizelik uzun bir övgü duzmektedir (Theog. 404-450). Theogonia'nın başlangıcındaki Musa'lara Övgü'yü andıran bu parçada, Zeus, deniyor, Hekate'yi "herkeslerden üstün tuttu" ve evrende onur paylarını tanrılar arasında paylaşırken, bu tanrıçaya karalarda, denizlerde ve göklerde bir yetki payı ayırdı. Metinde şöyle denir (415-450):

Ölümsüzlerin saygısı büyüktür ona, Bugün yeryüzünde kurban kesen her ölümlü
Hekate 'nin adını anar yakarışlarında, Kimin dileğini iyi karşılarsa o tanrıça
 Onun elde etmeyeceği şey yoktur,
Ona bütün mutlulukları vermek elindedir. Ünlü Gaia ile Uranos'un bütün çocukları Kendi paylarından pay vermişlerdir ona... Kim hoşuna giderse Hekate'nin
Yardım görür ondan, destek bulur onda. Meydanlarda, kalabalıklar içinde Kimiisterseonuparlatır Hekate. Ölüm-kalım savaşlarında Hekate
Dilediği savaşçıya yardım eder. Dilediğine verir başarıyı, şanı, şerefi. Kurultaylarda saygın kralların yanındadır, İnsanlar arasındaki yarışmalarda
Tanrısal gücüyle işe karışır,
Zaferi kazanan alır güzel ödülü
Ve şeref kazandırır yakınlarına. Binicilerden de dilediğine yardım eder. Belalı engin denize açılanlar da Başvururlar Hekate'ye ve yeri sarsan tanrıya,
Bereketli av sağlar onlara soylu tanrıça,
Ya da tam başaracakları sırada Avlarını alır elindencanıisterse.
Hermes'le sürüleri üretir ağıllarda: Öküzleri, keçileri, ak yünlü koyunları
Azaltır ya da çoğaltır gönlünce. Ölümsüzler arasında yeri büyüktür Hekate'nin
Zeus gençliğin besleyicisi yapmıştır onu.
Hekate'ye Hesiodos pantheon'unda tanınan ayrıcalığın nedeni bilginleri epeydüşündürmüştür. Homeros destanlarında sözü bile edilmeyen bu tanrıça Theogonia'da ancak Ana Tanrıça Kybele ile kıyaslanabilecek  evrensel bir nitelik taşımaktadır. Burada yüceltilen tanrıçanın kimi yerde Artemis, kimi yerde Diktynna ya da Britomartis diye anılan Ana Tanrıça'yı bu denli andırması Hesiodos'un ana yurdu ile ilgili görülmektedir. Bilindiği gibi, eski Karia'da Stratonikeia'nın (Eskihisar) kuzeyinde, bugünkü Yatağan'a yakın olan Lagina'da (Lagina örenine en yakın ilçe Turgut'tur) Hekate'nin çok ünlü bir tapınağı bulunmaktaydı. Görkemli bir yapı olan bu tapınağın kalıntılarından birkaçı, özellikle bazı kabartmalar İstanbul Arkeoloji Müzesinde korunmaktadır. Hesiodos ise babasının Ege kentlerinden Kyme'den Yunanistan'a göçmüş bir göçmenin oğludur. Yunanistan'a yerleştiği Askra kasabasının yakınında ise Thespiai'da bir Hekate kültü bulunduğunu biliyoruz. Acaba ozanın yücelttiği bu Hekate tapımını Hesiodos soyu Lagina'dan mı Yunanistan'a getirmişlerdir? Bu konu daha bilimce aydınlanması gereken ve doğrudan doğruya Anadolu kültleriyle ilişkisi olan bir sorundur. Bu konu için bkz. "Hesiodos,eserivekaynaklan"adlıkitabıns.53ve1.notuna.

Bu tanrıçanın karmaşık kişiliğini açıklamakta bugünkü bilim de zorluk çekmektedir. Dikkati çeken bir nokta da tanrıçanın adıdır.Hekate, Apollon'la Artemis'in başlıca sıfatlarından olan hekatos-hekatebolos, yani hedefi vuran anlamındaki kelimeyle ilgilidir (Apollon). Leto'nun kardeşi olması da onun Yunan din ve efsanesine sonradan gelme bir tanrıça olduğunu belli eder. Hekate Yunan varlığına sonuna dek yabancı kalmıştır, asıl tapınıma Roma'da rastlanır, burada ay tanrıçası, geceye ve karanlığa egemen bir varlık, büyük ve sihri elinde tutan bir kara güçler ecesi olarak karşımıza çıkar. Vergilius'un " Aeneis" destanında Dido Aeneas'ı yanında alıkoyamayacağını anlayınca, onu kendine büyü yoluyla bağlamaya çalışır (Aen. IV, 511 vd.): Üstünde kendi ölüsünün yanacağı odun yığınını hazırlattıktan sonra, bir Hekate rahibesine büyü formülleri okutur; saçları darmadağın olan bu kadın yüz tanrılar, Erebos, Khaos, üç biçimli Hekate ve üç yüzlü bakire Diana adına başlar yakarışa (Dido). Hekate'nin bu üç kılığı acaba kısrak, dişi köpek ve dişi kurt biçimleri midir? Diana'nın kız, kadın ve ay tanrıçası olarak üc biçimde canlandırıldığını da biliriz. Hekate kimi bölgelerde üc gövdeli bir heykel olarak imgelenir. Bu üçlü karakteriyle Efesli Artemis'e ne kadar yakından bağlı olduğu, onun başka bir yan ve yönünü simgelediği apaçıktır.