İkonoklazm: Tasvir Kırıcılık

İkonoklazm nedir? İkonoklazma nedir? İkonoklazm ne demektir, ikon nedir? İkonoklazma dönemleri hangi tarihlerdir? ikonoklast kime denir? İkonofil kimdir?

İkonoklazm (İkonoklazma); İkon kırıcılık anlamına gelen Yunanca sözcüktür, terim olarak ilahiyatta putkırıcılık, sanat tarihinde ilk kez Bizans'ta görülen Tasvir Kırıcılık Hareketinin adıdır.

İkonoklazma dönemleri; Bizans tarihinde potre resim içeren her tür dinsel tasvirin ortadan kaldırılmasına çalışılan dönemleridir. Bizans tarihinin en önemli iç meselelerindendir. Hıristiyanlığın ilk dönemlerinden beri süren İsa, Meryem, aziz ve azizeler gibi önemli dinî figürlerin tasvirlerinin yapılmasının yasaklandığı dönemi ifade etmektedir.

İkon veya ikona; doğu kiliselerince kutsal sayılan kişi ve olayların; duvar, mozaik veya ahşap üzerine yapılmış temsili resimleridir. Türkçeye Fransızca icône sözcüğünden geçen kavramın kökeni Yunanca eikon "benzerlik, resim, portre" sözcüğüdür. Yunanca eikenai (gibi olmak) kökünden gelir.

İkonoklazma taraftarlarına "ikonoklast" (putkırıcı) denir. Tersine, resimlere saygı duyan kişilere ise "ikonolater" denir, Bizans kaynaklarında bu tür kiiler, "ikonodül" ya da "ikonofil" olarak adlandırılmışlardır.

İkonoklazm'ın tarihi arka planı:  Roma paganizmindeki çeşitli tanrı ve tanrıçaların sembollerinin kötülüklerden korunma, hastalıkları iyileştirme gibi işlevlerinden, ibadet için kullanılan triptych gibi eşya geleneklerinden etkilenen ikona anlayışı zamanla Hıristiyanlığın Tek Tanrı inancı kadar İmparatorluğun egemenliğini de zedeler hale gelmiştir.

İkonalar, 8. yüzyıla gelindiğinde kilise denetiminden çıkmış, olağanüstü dönemlerde içinde bulunulan durumdan çıkış için artık temsil ettiği imgesel anlam yerine direkt olarak kendisine tapınılır hale gelmiş ve hatta zaman zaman imparatorun başarılarını gölgeleyecek duruma gelmiş kutsiyet ve mucizevi güç atfedilen eşyalar haline gelmişlerdi.

5. yüzyılın ortalarından başlayarak normal karşılanan bu durum zamanla rahatsızlık vermeye başlayınca 692 yılında toplanan Trullo Konsilinde İsa’nın simgesel olarak tasvir edilmesi yasaklanmıştır. İkonaların bu kararla birlikte devlet tarafından açıkça desteklenmesi daha güçlü bir ikona geleneğinin yaratılmasına ancak putperestlik olarak yorumlanarak bunlara karşı gösterilecek tepkinin de oluşmasına ve neden olmuştur.

Bizans İmparatorluğu’nun 730 yılından 843 yılına dek dinî, siyasi ve sosyal alanda en önemli tartışma meselelerinden ikonoklazm hareketi farklı dinamiklerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkmıştır. İkonoklazm yalnızca dinî tasvirlerin ortadan kaldırıldığı bir hareket değil aynı zamanda devlet -kilise- halk arasındaki ilişkileri sosyal ve siyasal tabanda sarsan bir dönemdir. Yalnızca iç değil, Roma Kilisesinin olaya müdahil olmasıyla belli bir ölçüde dış mesele haline de gelen ikonoklazm dinî, siyasi, kültürel hayatta bir dönüm noktasını teşkil etmektedir.

730-787 arasında ilk dönemi, 813-843 arasında ise ikinci dönemi görülen ikonoklazmın ikinci kez ortaya çıkmasıilk ikonoklast dönemin imparatorlarının askerî başarılarına atfedilmektedir

İkonoklazma döneminde sanat, figüratif resim yasaklandığından ötürü, üsluplartırılmış bitkiler ve geometrik örgelere yönelmiştir. Elde o dönemden kalma pek az sanat yapıtı bulunmaktadır.

Bizans resim sanatı ikonoklazma döneminden sonra, yine kendi figüratif geleneğine dönmüştür.