İlk kadın hekim olduğu savunulan Merit Ptah diye biri hiç yaşamamış
Dünyanın ilk kadın doktoru olduğu sanılan hatta adı Venüs'te bir kratere verilen Antik Mısırlı Merit Ptah'ın aslında hiç var olmadığını ortaya çıktı. Popüler tarih kitapları ve internet ansiklopedileri başta olmak üzere pek çok referansa rağmen, Merit Ptah diye birinin gerçekten var olduğuna dair tek arkeolojik kanıt yok.
İnternet ortamında "Merit-Ptah kimdir" araması yaptığınızda karşınıza çıkan ilk metin "Merit-Ptah; Antik Mısır'da hekim. Dünyada bilinen ilk kadın hekimdir. Hakkında fazla bilgi bulunmayan Merit-Ptah'ın mezarı Sakkara'daki nekropoliste bulunmuştur. Başrahip olan oğlu tarafından yaptırılan mezarın duvarında “başhekim” olduğu yazılıdır ve resmi işlenmiştir." ifadesi oluyor. Bu bilgi sadece wikipedia ansiklopedisinde değil, popüler pek çok tairhi kitabında da yer alıyor.
Ancak Journal of the History of Medicine and Allied Sciences'ın (Tıp Tarihi ve Yardımcı Bilimler Dergisi) 20 Ocak 2020'de tarihinde yayınlanacak 75. cildinin 1. Sayısında Jakub M Kwiecinski imzalı "Merit Ptah, 'İlk Kadın Hekim': Eski Mısır Ortamıyla Feminist Bir Tarihin Hazırlanması" ( Merit Ptah, “The First Woman Physician”: Crafting of a Feminist History with an Ancient Egyptian Setting) başlıklı bilimsel makaleye göre tüm bu bilgiler hayali çıkarsamalardan inbaret ve tarihi bir yanılgı.
Colorado Üniversitesi Anschutz sağlık kampüsü araştırmacısı Jakub Kwiecinski makalesinde rol model olarak sunulan ilk kadın doktorunun aslında hiç var olmadığını kanıtlıyor.
İmmünoloji ve Mikrobiyoloji Anabilim Dalı ve tıbbi tarih alanlarında öğretim görevlisi Kwiecinski, Merit Ptah'a olan ilgisinin adını birçok yerde gördükten sonra başladığını belirterek; "Merit Ptah, kadınlarla ilgili yayınlarda, bilgisayar oyunlarında, popüler tarih kitaplarında yer alıyordu ve Venüs'te adını taşıyan bir krater bile var. Bununla birlikte, tüm bu referanslara rağmen, gerçekten var olduğuna dair bir kanıt yoktu. Literatürü araştırıp varlığına kanıt aradım. Merit Ptah’tan bahsedilen ilk kaynak, tıp tarihçisi, doktor ve aktivist Kate Campbell Hurd-Mead'e ait. Dünyadaki tıptaki kadınların tarihini anlatan 1938 tarihli bir kitaba kadar aradım ama harici bilgi bulamadım ve Merit Ptah adında eski bir Mısır tıp kadını bulunmadığı ortaya çıktı" diyor.
Hurd-Mead’in yazdığına göre, bu baş rahibin mezarı içinde, annesi Merit Ptah’ı “Baş Hekim” olarak tanımlayan bir resim ve tablet vardı. Ancak Krallar Vadisi’ndeki mezarlık, Merit Ptah’ın yaşadığı düşünülen zamandan yaklaşık 1000 yıl sonra, Mısır’ın Yeni Krallık dönemine (1539-1075) kadar yoktu.
Dahası, Eski Krallık’ta bir isim olarak Merit Ptah bulunmasına rağmen, eski Mısır şifacılarının herhangi bir listesinde bir doktora bağlı bu ismin bir kaydı yoktu, tartışmalı olanlarda bile…
Hurd-Mead, Mısır’ın Eski Krallığı’nın 5. Hanedan’ı döneminde yaşayan başka bir Antik Mısır şifacısından kısaca bahseden, ancak adını vermeyen bir kitaba sahipti. Bu bağlamdan, kitabın bahsettiği Antik Mısır şifacısının Peseshet adında bir kadın olduğu açıktı.
Peseshet, MÖ 2400 yıllarında yaşadığı düşünülen bir Eski Krallık habercisi olan oğlu Akhethetep’in mezarının, 20. yüzyılda yapılan kazılarından biliniyor. Gize’de bulunan (Krallar Vadisi’nin çok kuzeyinde) mezarı, babasını ve annesini betimleyen ve onu “Şifacı Kadınların Denetmeni” olarak tanımlayan sahte bir kapı içeriyordu. Kwiecinski, Hurd-Mead’in Merit Ptah’ı Peseshet ile karıştırdığını söylüyor.
1929-30'da Giza'da yapılan bir kazıda, Eski Krallık'ın avcısı olan Akhethetep'in mezarı bulundu. İçeride, sahte bir kapı ve 'şifa veren Kadınların Şefi' olarak tanımlanan ve muhtemelen mezarın sahibinin annesi olan Peseshet adında bir kadına işaret ediyordu.
Peseshet ve Merit Ptah aynı dönemlerden geldiler ve bu keşif birkaç kitapta açıklandı. Bir tanesi de Hurd-Mead'in özel kütüphanesine ulaştı. Kwiecinski, Hurd-Mead'in Merit Ptah'ı Peseseth ile karıştırdığına inanıyor ve şöyle diyor: "Ne yazık ki, Hurd-Mead kitabında yanlışlıkla eski şifacının adını, yaşadığı tarihi ve mezarın yerini karıştırdı. Böylece, yanlış anlaşılma sonucu Mısırlı şifacı olan Peseshet'in yerine ilk kadın doktor Merit Ptah dünyaya geldi. Bu nedenle, Merit Ptah, Antik Mısır'ın gerçek şifacısı olmasa da, yirminci yüzyılın feminist mücadelesini, kadınları tarih kitaplarında yeniden yazdıran, kadınlara tıp ve STEM (Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik) yolunu açan bir sembol."
Kwiecinski, “Ne yazık ki, Hurd-Mead kendi kitabında yanlışlıkla antik şifacının adını, yaşadığı tarihi ve mezarın yerini karıştırmıştı. Ve böylece, yanlış anlaşılmış bir olaydan otantik bir Mısırlı kadın şifacı doğdu.” diyor.
Kwiecinski, “Bu Antik Mısırlı şifacı öyküsü, amatör tarihçi çevrelerde yaratıldıktan sonra hatalı tarihsel kayıtların nasıl kolayca yayılabileceğini gösteriyor.” diyor.
“Merit Ptah, otantik bir antik Mısırlı kadın şifacı olmasa da, kadınları tarih kitaplarına yeniden yazma konusunda 20. yüzyıldaki feminist mücadelenin gerçek bir sembolü.”