İngiliz Arkeoloji Enstitüsü'nün antik tohum koleksiyonu el değiştirdi

Kültür ve Turizm Bakanlığınca, Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü depo ve laboratuvarlarında, yerinde tespit ve incelemeler yapıldıktan sonra 4 Eylül 2020'de, Enstitüde bulunan "ata tohumları", ilgili Müze Müdürlüğü refakatinde tutanak ve liste karşılığı teslim alındı

Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın açıklamasına göre, Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü depo ve laboratuvarlarında, yerinde tespit ve incelemeler yapıldıktan sonra 4 Eylül 2020'de, Enstitüde bulunan "ata tohumları", ilgili Müze Müdürlüğü refakatinde tutanak ve liste karşılığı teslim alındı.

İngiliz The Times gazetesinde yayımlanan haberde ise "Türkiye'nin İngiliz koleksiyonundaki antik ve modern tohumlara el koyduğu" iddiası yer aldı.

Haberde, tohumların iki yıl önce hayatını kaybeden arkeobotanikçi Gordan Hillman'ın mirası olduğu belirtiliyor.

İngiliz Arkeoloji Araştırma Enstitüsü'nün başkanı Stephen Mitchell, yönetim kurulu üyelerine yazdığı bir mektup ile Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın el koyma kararını bildirdi.
Mektubun detayları ilk olarak Al Monitor sitesinde yayımlandı.

Mitchell, yetkililerin "108 kutu arkeobotanik örnek ile 4 büfe dolusu modern tohum koleksiyonunu" Ankara'daki devlet müzelerinde sergilenmek üzere götürdüklerini iletti.
Mitchell, tohumların zarar görmesi ya da kaybolması ihtimallerine karşı yetkililerden ek süre taleplerinin reddedildiğini belirtti.

University College London (UCL) Arkeoloji Enstitüsü'nden Profesör Hillman'ın bir araya getirdiği tohum koleksiyonunun, bölgedeki binlerce yıllık arkeolojik alanlardan toplanan tohum ve botanik örnekler ile modern tohumlardan oluştuğu kaydediliyor.

Bakanlık yetkilileri, yerel tohumların kamu malı sayılmasının yönetmeliklerle belirlendiğini savunuyor.

Tarım ve Orman Bakanlığınca yayımlanan 3 Eylül 2019 tarihli Yerel Çeşitlerin Kayıt Altına Alınması, Üretilmesi ve Pazarlanmasına Dair Yönetmelikte, "Kayıt altına alınmış olan yerel çeşitler ile ilgili işlemler, Bakanlığın izin ve denetimi altında gerçekleştirilir. Yerel tohumlar kamu malıdır." ifadelerine yer veriliyor.

Kültür ve Turizm Bakanlığının izinleri ile gerçekleştirilen arkeolojik kazı ve araştırmalar sonucunda elde edilen arkeobotanik (tohum, hububat, polen gibi) örnekler, Bakanlığa bağlı müze müdürlüklerinin bilgisinde, yurt içindeki bilimsel kuruluş, depo, laboratuvar gibi merkezlere bilimsel çalışma amacıyla nakledilerek, bu örneklerin nereye götürüldüğü takip ediliyor ve biliniyor.

Arkeolojik kazılardan elde edilen bu tür arkeobotanik örnekler; kültür varlıkları ve eski eserler gibi, devlet malı niteliği taşıyor ve toprak altından çıkan bir lahit veya yazıt ne kadar önemliyse tohum ve bitkiye de aynı derecede önem veriliyor.

Bu örnekler de diğer eserler gibi çalışılmak üzere bilimsel kuruluşlara gönderilerek, etütlük mahiyetteki diğer eserler gibi istenildiğinde Bakanlığa teslim ediliyor.

Yurt içinde bilimsel çalışma maksadıyla ilgili kurum ve kuruluşlara, Bakanlık izinleri ile götürülen ya da gönderilen bu kapsamdaki örneklerin, istenildiğinde geri teslim edilmesi, tekrar Bakanlığa bağlı müze müdürlüklerine verilmesi gerekiyor.

- İngiliz Arkeoloji Enstitüsü depo ve laboratuvarlarında tespit yapılmış

Uzun yıllardır Türkiye'de yürütülen arkeolojik kazı ve araştırmalardan elde edilerek Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü'ne de gönderilen örnekler, 2 Eylül 2020'de İngiliz Arkeoloji Enstitüsü depo ve laboratuvarlarında yerinde tespit ve incelemeler yapılarak, 4 Eylül 2020'de Enstitüde bulunan ata tohumu örnekleri de ilgili Müze Müdürlüğü ile Prof. Dr. İbrahim Saraçoğlu'nun asistanı Eda Bıyık refakatinde tutanak ve liste karşılığı teslim alındı.

Bakanlık yetkilileri, yapılan çalışmaların ve örneklerin, bulundukları yerlerden alınması işleminin sadece İngiliz Arkeoloji Enstitüsü'nü kapsayan bir işlem olmadığını, benzer şekilde Koç Üniversitesi depo ve laboratuvarlarında bulunan ve farklı kazılardan getirilen örneklerin de tutanak ve listeler ile kayıt altına alınarak teslim alındığını belirtiyor.

- Bilimsel etütlerin tek bir merkez altında ilerletilmesi amaçlanıyor

Ülke çapındaki çeşitli kurum, kuruluş, enstitü ve laboratuvarlara gönderilen buluntular ve örneklerin tamamının, çalışma kapsamında toplanması için gerekli işlemler yürütülüyor.

Daha önce izinli ya da izinsiz toplanmış tohum, bitki, böcek, mantar, mikroorganizma veya bunlara ait parça kalıntıları, saç, toprak, sediman gibi örneklerin bilimsel etütlerinin tek bir merkez altında yapılması amaçlanıyor.

- Müzeler, tohum örneklerini Bakanlık dışında başka bir yere göndermeyecek

Çalışmalar kapsamında bu tür örneklerin artık Bakanlık dışında başka laboratuvar, depo, üniversite gibi farklı yerlere gönderilmemesi, kazı ve araştırmalardan elde edilen bu kapsamdaki örneklerin gönderilmesinin durdurulduğu, tüm müzelere genelge ile duyuruldu.

Ülke çapındaki örneklerin tek bir merkezde toplanması çalışmalarıyla beraber, İngiliz Arkeoloji Enstitüsünden alınan örnekler üzerinde, anılan Enstitü ile diğer paydaş kurum ve kuruluşlarla iş birliğine dönük çalışmalar daha da ileri bir düzeyde gerçekleştirilecek.

Bu arada, 1947'ten bugüne kadar İngiliz Arkeoloji Enstitüsü ile iş birliği çerçevesinde yürütülen arkeolojik kazı, araştırma, analiz, botanik gibi toplama ve değerlendirme çalışmalarının gelecekte de güçlü bir şekilde devam edeceği öğrenildi.