İon Düzeni

İon Düzeni nedir?

İon Düzeni:  Klasik mimarlıkta kullanılan beş yapı düzeninden bir olan İon düzeni, İ.Ö. VI. yüzyıl civarında kendini göstermeye başlamıştır. 

İon düzeninin inşaası temelden krepidomaya kadar olan kısmı aynı Dor düzenindeki gibidir. Kaidenin altından sütunun üstüne kadar olan yükseklik, sütunun en alt kısmından çapının doku katı kadardır. 

Krepidomadaki basamakların alt kenarları hafifçe yontulmuş, böylelikli daha plastik bir görüntü kazandırılmıştır. 

Krepidomadaki krepis sayısı üçten fazladır. 

İon düzenindeki sütunlar stylobata değil, bir kaide üzerinde oturular. Yatay silmeleden oluşan bir sütun kaidesi mevcuttur. Sütunun kaidesi yarım çap yüksekliğindedir.

Daha çok iki tip sütun kaidesi kullanılmıştır. 

Plinthosun üzerinde çift trokhilos ve bir torus sıralamasından oluşan Anadolu  - İon tipi.

Yarım daire kesitli iki dışbükey (torus) ile bunların arasına yerleştirilmiş bir içbükey (scotia) silmeden oluşan attika - İon tipi. Sütün gödesi ise sekiz çap yüksekliğinde olup, üstünde yirmi dört yiv bulunmaktadır.

İon sütununda Dor sütununda olan enthasis yoktur. 

Sütun gövdesindeki yivler ile kaidedeki yatay silmelerin tezatlığı sütunların daha yüksek görünmelerini sağlamaktaydır. Yarım çap boyu yükseliğindeki sütun başlğının üstünde, yalnız ön ve arka yüzlerde sarmal formlu volütler yer alır. Volütler ekhinus olarak adlandırılan ve yumutar - ok (ion kymationu, ovolo) silmesiyle bezeli boyun kısmına oturmaktadır. 

Arkaik dönemde abakus ve friz yoktur. 

Daha sonra görülmeye başlayan abakusun altında, volütlerin arasında kanalis ismi verilen içbükey veya dışbükey bir kanal mevcuttur. Abakusun üzerinde düz ya da kabartmalarla bezeli olabilen friz kısmı yer alır. Onun da üzerinde sima ve alınlıktan oluşan üçgen bir çatı yer almaktadır. 

İon düzenindeki en güzel örnekler; 

Atina Arkopolis'indeki  Erechtttheion ile Ephesos Artemis Tapınağıdır. 

2. İon düzeni: Dor düzeninde olduğu gibi bu düzende de sütunlar bir platform (stylobat) üstüne yerleştirilir.

Farklı olarak basamak (krepis) sayısı daha fazladır ve sütunların kaideleri vardır. İki tip sütun kaidesi gelişmiştir:

1) 'Attika- İon tipi' sütun kaidesi,

2) 'Anadolu- İon tipi' sütun kaidesi.

İon düzeninde kaidenin altından sütunun üstüne kadar olan yükseklik, sütunun en alt kesiminin çapının dokuz katıdır. Sütun kaidesi yarım çap yüksekliğindedir ve yarım daire kesitli iki dışbükey silme (torus) arasına yerleştirilmiş bir içbükey silme den (scotio-trokilos) oluşur. Sütun gövdesi sekiz çap yüksekliğindedir; üstünde 24 yiv bulunur (dor düzeninkinden 4 fazla). Sütunlar aşağıdan yukarıya doğru, bazen entasis olmaksızın düzgün incelir. Bu düzende triglif olmadığından sütun aralıkları daha düzenlidir. İki volüt ile aralarındaki Yumurta Dizisi'nden (İon Kymationu) oluşan sütun başlığı, İon düzeninin belirleyici unsurlarından biridir. Arşitrav yüzeyinde birbirinin üstüne taşan iki ya da üç yatay bant (fascia) bulunur. Arşitravın üstünde, Attika-İon düzeni söz konusu olduğunda bir friz bandı, Anadolu-İon geleneğinde ise Diş Dizisi yer alır. Helenistik Dönem'in ünlü mimarı Hermogenes, friz, üstünde diş dizisi ve arada palmet ya da yumurta dizisi olmak üzere, bu iki unsuru bir arada kullanmıştır. İon saçaklığının en üst öğeleri geison bandı ile yağmur oluğu silmesidir (sima). İon Düzeni MÖ 6. yüzyıl başında Batı Anadolu ve Ege'de ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Bu düzendeki taş yapıların da kökeni ahşap konstrüksiyondur; ama erken Doğu kültürlerine ait ahşap yapılarla ilgili bilgiler yetersizdir. Vitrivius, İon düzenindeki diş dizisinin ahşap çatı merteklerinin taklidi olduğunu belirtir. Batı Anadolu'nun MÖ 6. yüzyılda inşa edilmiş en önemli yapısı Ephesos Artemis Tapınağı'dır (Arkaik Artemision). İon Düzeni MÖ 6. yüzyıl sonuna doğru Yunanistan'ı etkilemeye başlamıştır; MÖ 6. yüzyıl sonu ve 5. yüzyıl başlarına ait sütun kaidelerinde Attika-İon biçimi kullanılmıştır. MÖ 420'de inşa edilen Atina Akropolisi'ndeki Athena Nike Tapınağı, Attika-İon düzeninin en karakteristik örneklerinden biridir. MÖ 4. yüzyıl Anadolu-İon düzeninin en önemli örneği ise Priene'deki Athena Tapınağı'dır. Helenistik Dönem'de tapınaklarda genellikle İon Düzeni tercih edilmiştir. MÖ 2. yüzyıl ortalarında Magnesia Ad Meandrum'da mimar Hermogenes tarafından inşa edilen, Pseudodipteros planlı Artemis Tapmağı'nda, Plinthos'lu Attika-İon sütun kaidesi kullanılmıştır; saçaklık bölümünde diş dizisi altında figürlü friz bulunmaktadır.