İSAM Kütüphanesi: Şehrin merkezinde bir kültür vahası

Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Kütüphanesi, zengin koleksiyonunun yanı sıra mekansal avantajları ve kültür ortamıyla araştırmacıların en çok tercih ettiği kütüphaneler arasında yer alıyor.

Sosyal bilimler alanında çalışan birçok araştırmacı için Üsküdar Altunizade'de bulunan İSAM Kütüphanesi, araştırma yapıp tez ve makale yazmanın yanı sıra alanının uzmanı akademisyenlerle görüşebileceği değerli bir kültür ortamı da sunuyor. Raflarında bulunan yüzbinlerce kitabın yanı sıra şehir merkezinde çardakların da olduğu yeşillikler içerisindeki bahçesiyle İSAM Kütüphanesi, araştırmacılar için cazip bir ortam sunuyor.

İSAM Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Tuncay Başoğlu ile Kütüphane ve Dokümantasyon Müdürü Mustafa Birol Ülker, İSAM ve kütüphanesinin tarihçesi, vizyonu, araştırmacılar için önemi üzerine değerlendirmelerde bulundu.

İSAM Başkan Yardımcısı Başoğlu, 1983'te İslam Ansiklopedisi'ni oluşturma çalışmaları kapsamında önce Türkiye Diyanet Vakfına bağlı olarak ansiklopedi genel müdürlüğünün, 1988'de ise Türkiye Diyanet Vakfının araştırmacı yetiştirmeye yönelik projesiyle birleştirilerek İslam Araştırmaları (İSAM) Merkezinin kurulduğunu söyledi.

Fiilen 1983'te başlayıp 2016'ya kadar devam eden projenin iki ek ciltle birlikte 46 cilt olarak tamamlandığını ifade eden Başoğlu, projenin önemine ilişkin şunları aktardı:

"İslam dünyasında bu mahiyette ve bu ölçekte ekip çalışmasıyla yapılmış başka bir ansiklopedi çalışması yok. İçerisinde 17 bin civarında madde var. Bu maddeler sanat, İslam tarihi, İslam devletleri, belli başlı şehirler, biyografilerin de olduğu birçok alanı içeriyor. Bugünkü gibi internet imkanı olmadığı için 400-500 kaynak taranarak bilgiler, dokümanlar oluşturuluyor, ekipler kuruluyor. Büyük bir bilgi üretim tezgahı kurularak bu çalışma tamamlandı. Bu çalışma sadece bir ansiklopedi değil Türkiye'deki ilahiyat, edebiyat fakültelerinin ve diğer birçok sosyal bilim alanının gelişimine katkı sağlamış bir çalışmadır. Dijital ortamda bir yazılım geliştirilerek tüm ansiklopedi internete aktarıldı. Bu arada ikinci edisyon çalışmaları da başladı. Madde sayısı, içeriği, kapsamı daha da genişletilerek dijital ortamda devam ettirilecek. Bunun yanı sıra bu birikimden yola çıkarak İngilizce bir İslam Ansiklopedisi için çalışmalarımız da sürüyor."

- Doktora düzeyinde yüzlerce araştırmacıya destek

Tuncay Başoğlu, İSAM'ın, Araştırmacı Yetiştirme Projesi ile de 1988'den itibaren üçte biri uluslararası araştırmacı, yüzlerce doktora düzeyinde araştırmacıya destek verildiğini dile getirdi. 2012'den bugüne Türkiye'deki ilahiyat fakültelerine destek olmak üzere yeni bir proje başlatıldığını aktaran Başoğlu, üniversitelerde asistan olanlardan belirli kriterler gözetilerek seçilenlerin doktoralarını bitirene kadar eğitim ve mali destek verdiklerini kaydetti.

İSAM'ın aynı zamanda yayın faaliyetleri de yürüttüğünü ifade eden Başoğlu, prestij yayınları dışında dört ayrı dizi halinde 300 civarında nitelikli eserin basılarak araştırmacıların istifadesine sunulduğunu bildirdi.

Başoğlu, ayrıca İstanbul'daki Osmanlı dönemine ait çeşitli mahkeme kayıtlarını içeren şeriye sicillerinin bir kısmının İSAM tarafından "İstanbul Kadı Sicilleri" adıyla 40 cilt halinde bugünün Türkçesine aktarıldığını ve 2014'te internet üzerinden ücretsiz erişime açıldığını kaydetti.

- Kütüphane fikrinin ortaya çıkışı

İSAM Kütüphane ve Dokümantasyon Müdürü Mustafa Birol Ülker, ansiklopedi çalışmalarının başladığı dönemde temel kaynaklardan oluşan ve ansiklopedide yer alacak maddelerin tespitinde kullanmak için bir kütüphane ihtiyacı doğduğunu dile getirdi.

Bu eserlerin ilerleyen süreçte akademik, yerli ve yabancı eserlerle geliştirilerek bugüne kadar geldiğini anlatan Ülker, şöyle konuştu:

"Bu eserlerden maddelerin telif ve redaksiyonunda kullanılarak ansiklopedinin daha ilmi şekilde çıkması için istifade edildi. Ayrıca kütüphane içinde ansiklopedinin madde telif ve redaksiyonlarından istifade edilebilmesi için Prof. Dr. İsmail E. Erünsal hocamızın kurduğu ve yönettiği dokümantasyon servisi de oluşturuldu. Eski binanın yetersiz olduğu anlaşılınca 1998'de tamamlanan bu kampüste müstakil bir kütüphane binası yapıldı. Halihazırda şu anda kütüphanemizde 325 bin kitap, 233 bin dergilik bir koleksiyon yer almaktadır. Dokümantasyon servisimiz de ansiklopedide madde başlığı olan konuların doküman dosyalarını içermektedir. Bu doküman dosyaları için İsmail Erünsal hocamız tarafından yaklaşık 100 bin eser, 80 bin dergi taranarak, konu başlıklarına göre doküman dosyaları oluşturulmuştur."

- "Özel bir araştırma kütüphanesi"

İSAM'ı "özel bir araştırma kütüphanesi" olarak niteleyen Ülker, ihtisas konusu olarak da içerisinde dini ilimler ve dinler tarihinin de yer aldığı geniş bir sosyal bilimler kütüphanesi olarak hizmet verdiklerini belirtti.

Sosyal bilimler alanında yurt içi ve yurt dışında yayınlanmış eserleri temin ederek koleksiyonlarını geliştirmeye devam ettiklerini ifade eden Ülker, "Şu anda kütüphanemizin 38 bini geçmiş kayıtlı üye sayısı var. Bu üyeler de lisansüstü araştırma yapmakta olan yüksek lisans ve doktora talebeleri ve tabii ki onların bölümlerinde görev yapan akademisyen hocalarımız. Yani kütüphanemiz bir ilmi araştırma kütüphanesi olup lisans üstüne açık bir hüviyeti var. Haftanın 7 günü gece 23.00'a kadar açık olarak faaliyetimizi sürdürüyoruz." diye konuştu.

Bir sosyal bilim araştırmacısı için İSAM Kütüphanesi'nin özelliklerini anlatan Ülker, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Araştırmacılar geldikleri zaman açık raf kütüphane sistemiyle karşılaşıyorlar ve kütüphanenin içinde çok rahat, özgür bir şekilde bilgisayardan, katalogdan kitapları, dergileri bulup sonrasında raflarına giderek kitaplara ulaşabiliyor. Kütüphanecilikteki açık raf sistemini uyguluyoruz. Bu da araştırmacıya kütüphanede bulunduğu zaman içerisinde yüzlerce kitap ve dergiye ulaşma imkanı sağlıyor. Ayrıca kütüphanemiz tarafından hazırlanan veri tabanlarımız var. Sosyal bilim araştırmacıları ve ilahiyat araştırmacıları için hazırlamış olduğumuz üyelik ve ücret gerektirmeyen veri tabanları çok kolay ve pratik imkanlar sağlıyor. Örnek olarak vermemiz gerekirse ilahiyat makaleler veri tabanımız var. Şu anda yaklaşık 78 bine yakın makalenin bu veri tabanında resmi izinleri alınarak künye ve PDF tam metinlerine ulaşabiliyorsunuz. Bir iki yıldır yeni açtığımız Türk tarih, edebiyat, kültür ve sanat tarihi makaleler veri tabanımız var. Bu veri tabanımız da hemen hemen 100 bine yaklaşan makale içeriyor. Ayrıca sempozyum, kongre, çalıştay türünde içinde makale bulunan editörlü yayınları da kapsıyor. Pratik bir şekilde üye olmadan ve ücret ödemeden araştırmacıların kullanımına sunuluyor."

Ülker, ana bina ve yan binada bulunan çalışma salonunda aynı anda 560 kişinin çalışabildiğini ancak pandemi dolayısıyla randevu sistemiyle kısıtlı sayıda ve sosyal mesafeye uygun araştırmacı kabul ettiklerini söyledi.

- "Araştırmacı her türlü imkanı bularak buradan verimli bir çalışmayla ayrılıyor"

İSAM'ın araştırmacılar için cazip bir kütüphane olduğunu vurgulayan Ülker, şunları aktardı:

"Araştırmacılar kütüphanenin huzurlu, sakin havadar ve mekansal olarak çalışmaya çok rahat bir imkan sunması nedeniyle tercih ediyor. Basık bir sistem yok. Ortak alanımız bile insanların çalışmalarını kolaylaştıran, ferah bir ortam sağlıyor. Burada istediğiniz kaynaklara ulaşabiliyorsunuz. Araştırmacılar için alınamayacak, yurt dışından dergi ve kitap olarak pahalı eserler vakfımızın ayırdığı bütçeyle temin edilip onların araştırmasına ve incelemesine sunuluyor. Bu kaynakları burada bulabilmek araştırmacılar için çok önemli bir özelliğimiz oluyor. Çoğu araştırmacı 'Bu eseri Türkiye'de sadece sizin kütüphanenizde buldum.' diyor. Araştırmacı bunaldığında teneffüs yapabileceği güzel bir bahçemiz var. Yemekhanemiz var. Bizimle aynı yemeği yiyor. Çay ve diğer atıştırmalık ikramlarımızdan istifade edebiliyor. Haftanın 7 günü, gece 23.00'e kadar buraya giren bir araştırmacı her türlü imkanı bularak buradan verimli bir çalışmayla ayrılıyor. Dünyanın herhangi bir yerinden web sayfamıza girdiğiniz zaman yüzbinlerce makaleyi, konularına göre, kelime arama yöntemiyle araştırabiliyorsunuz. Araştırmacılar geniş bir literatür taramasını pandemi döneminde kütüphaneye gelmeden de yapabiliyor. Bu özellikler şehir dışında yaşayanlar için büyük kolaylık."

- Dokümanlar kargo ile istenilen şehre gönderilebiliyor

Ayrıca 25 yıldır bilfiil uyguladıkları doküman gönderme hizmetleri bulunduğunu anlatan Ülker, kaynaklara ulaşan araştırmacıların e-posta ile kendilerinden talep ettiği çalışmaların makul bir fotokopi ücreti ve kargo bedeliyle istenilen şehre gönderildiğini dile getirdi.

Her kütüphanede olduğu gibi satın alma, bağış ve değişim, mübadele yoluyla kitapları temin ettiklerini ifade eden Ülker, şöyle konuştu:

"Satın almada yerli ve yabancı literatürü takip ederek koleksiyonu geliştirmeye çalışıyoruz. Bağış da bizim için önemli bir kalem. Bağış olarak kütüphaneye merhum Prof. Dr. Nihat Çetin, merhum Orhan Şaik Gökyay hocamız olmak üzere birçok değerli isimler katkıda bulundu. Küfrevi ailesinin koleksiyonu da kütüphanemizde yer alıyor. Ayrıca merhum Yavuz Argıt Bey'in 25 bin kitabı koleksiyonumuza çok önemli değer kattı. Bağışlar dışında satın aldığımız bazı koleksiyonlar da var. Arap Edebiyatı, Fars Edebiyatı, Türk Edebiyatı, tasavvuf, Orta Doğu tarihi gibi çeşitli konulardaki koleksiyonlar ile kütüphanemizin dermesini geliştirerek ve araştırmacıların istifadesine sunuyoruz."

- "İSAM sadece bir kütüphane hizmeti vermiyor benim açımdan"

Kütüphanenin müdavimlerinden İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü doktora öğrencisi ve araştırmacı Halil Solak, İSAM Kütüphanesi'ni kendisi için cazip kılan çok fazla özellik bulunduğunu söyledi.

İSAM'ın lisans döneminden itibaren çalışmak istediği kütüphanelerden olduğunu bildiren Solak, "Yüksek lisansa kaydolduğum gün gelip İSAM Kütüphanesine üye oldum. Çünkü İSAM Kütüphanesinde benim aradığım, ihtiyacım olan kaynakların neredeyse tamamına açık raf usulü olduğu için kolaylıkla ulaşmam mümkün oluyor. Ayrıca çok iyi bir fotokopi hizmeti de var. Tez yazan bir öğrenci için fotokopi hizmeti bulunmaz bir nimet. Bu fotokopi hizmetinin çok makul olması da bizim için önemli bir faktör. Ama en önemli faktör, aradığım hemen hemen her kitabı burada kolayca bulmak." dedi.

Kütüphanenin mekansal anlamda da kullanıcılar için konforlu olduğunu anlatan Solak, yoğun çalışma temposu sonrası yeşillikler içerisindeki bahçede tur atarak ferahlayabildiklerini dile getirdi.

İSAM'da pek çok akademisyenle karşılaşıp sohbet etme imkanı bulduklarını da belirten Solak, şunları kaydetti:

"Bir öğrenci için sahanın, sosyal bilimler, tarih, edebiyat, ilahiyat alanlarının otorite isimleriyle burada karşılaşmak, onlarla sohbet etmek yahut bir müşkülümüzü onlara sormak, danışmak, bu kütüphanenin artı özelliklerinden. İSAM'a daha bilinçli bir okur, araştırmacı kitlesi geliyor. O yüzden İSAM kütüphanesi sadece bir kütüphane hizmeti vermiyor benim açımdan. Aynı zamanda bir kültür ortamı, kültür mahfili de bir şekilde burada oluşuyor. Biz de öğrenciler olarak bundan istifade ediyoruz."

AA Mücahit Türetken