İstanbul Arkeoloji Müzesindeki 3300 yıllık Hitit iyi erkek mühürleri

Hitilerin iyi erkek ibareli mühürleri İstanbul'da ortaya çıktı. İstanbul Arkeoloji Müzeleri koleksiyonuna satın alma yoluyla kazandırıldığı için nerede bulundukları belirlenmeyen iki ayrı mühürden birinde İyi erkek Malazi diğerinde ise İyi erkek Palla yazdığı tespit edildi.

Hitit Üniversitesi F. E.F. Tarih Bölümü öğretim üyesi Hititolog Prof. Dr. İlknur Taş, İstanbul Arkeoloji Müzeleri koleksiyonuna satın alma yoluyla giren 3 Hitit Müdürünü inceledi.

İnceleme sonuçları Ankara Üniversitesi'nin neşrettiği Tarih Araştırmaları DergisiT'nin 2018 yılına tarihlenen 37. Ciltteki 64. sayısında "İstanbul Arkeoloji Müzeleri kolleksiyonu’ndan üç yeni Hitit mührü" başlıklı makalede yayınlandı.

Söz konusu makalede, incelenen İstanbul Arkeoloji Müzeleri koleksiyonundaki üç Hitit dönemi mühründen ilkinde, Hiyeroglif Luvicesi ile yazılmış Malazi/Malaza “İyi erkek Malazi/Malaza”,  ikinci mühürde ise Palla “İyi erkek Palla” şeklinde okuyoruz. Mühürlerden biri serpantin taşından diğer ise kireçtaşından imal edilmiş.

Söz konusu mühürlerin M.Ö. 13. yüzyıl ya da daha erken 12. yüzyıl Geç Hitit imparatorluk ya da imparatorluk sonrasına tarihlendirilmesi ve bikonveks mühür grubunda değerlendirilmesi gerektiği belirtiliyor.

Çerçeve bandında yarımşar daireler halinde, üstte örgü ve altta spiral motifleri olanüçüncü mühür
ise dış görünüşü itibariyle Eski Hitit dönemi mühürlerimi andırıyor.

Makaleye konu edilen 3 mühür de İstanbul Arkeoloji Müzeleri koleksiyonuna satın alma yoluyla kazandırıldığı için buluntu yerleri hakkında bilgi yok.

Makalede Mühürlerle ilgili şu bilgiler yer alıyor:

1) (Resim 1a, 1b/ Çizim 1a, 1b)

Envanter no: 2016.266
Ölçüleri: Çap: 2.0 cm; Kalınlık: 1.3 cm.
Buluntu Yeri: Satın alma.

Tarifi: Siyah parlak serpantin taşından yapılmış, iki yüzü dışbükey, ekseni boyunca delinmiş, bikonveks (düğme mühür).

A yüzünde, hiyeroglif işaretlerinin bulunduğu orta sahanın etrafı, bir bant tarafından sınırlandırılmamıştır. İsim elemanlarını teşkil eden işaretler, orta yerde dikey olarak yukarıdan aşağı sıralanmıştır. İyi korunmuş olan mührümüzün A yüzünde isim elemanlarını teşkil eden işaretler ve fonetik değerleri L.110 (ma), L.175 (la), L.376 (zi/a)’dır. İsmin her iki tarafında ise, L.370 (BONUS2) ve L.386 (VIR2) işaretleri yer almaktadır. Altta zi/a işaretinin sağ ve solunda dolgu motifi olarak, çentikli üçgen konmuştur. BONUS2 VIR2 Malazi “İyi erkek Malazi/Malaza” şeklinde tercüme edebiliriz.

B yüzünde, aynı kişinin ismini oluşturan işaretler yer alır. Alt kısımda ise yine, zi/a işaretinin sağında çentikli üçgen; solunda ise, daire şeklinde dolgu motifi yer alır.

Tarihlemesi; M.Ö. 13.yüzyıl ya da daha erken 12.yüzyıl; Geç Hitit imparatorluk ya da imparatorluk sonrası, bikonveks mühür grubunda değerlendirilmelidir.

2) (Resim 2a, 2b/ Çizim 2a, 2b)

Envanter no: 90.275
Ölçüleri: Çap: 2.4 cm; Kalınlık: 1.1 cm.
Buluntu Yeri: Satın alma.
Tarifi: Açık kahverengi taştan (kireçtaşı), iki yüzü dışbükey, ekseni boyunca delinmiş, bikonveks (düğme mühür).

A yüzünde, çerçeve bandı yoktur, orta alan basit çember ile sınırlandırılmıştır. İsim elemanlarını teşkil eden işaretler ortada yatay olarak şu şekilde sıralanmıştır: L.333 (pa), L.175 (la), L.19 (á). İsmin her iki tarafında ise, L.370 (BONUS2) ve L.386 (VIR2) işaretleri yer almaktadır. BONUS2 VIR2 Palla “İyi erkek Palla” şeklinde tercüme edebiliriz. Palla ismi, Hititçe çivi yazılı belgelerde de tespit etmiş olduğumuz bir isimdir.

B yüzü, orta alan basit çember ile sınırlandırılmıştır. Oldukça tahrip olduğundan buradaki işaretler okunamamaktadır.

Tarihlemesi; Söz konusu mühür de tıpkı yukarıda incelediğimiz mühür gibi, M.Ö. 13.yüzyıl ya da daha erken 12.yüzyıl, bikonveks mühür grubunda değerlendirilmelidir

3) (Resim 3a, 3b/ Çizim 3)

Damga mühür (90.275)
Envanter no: 7568
Ölçüleri: Çap: 2.7 cm; Kalınlık: 0.6 cm. Yükseklik: 3.1 cm.

Buluntu Yeri: Satın alma.
Tarifi: Baskı kısmı disk biçimli, yukarı doğru incelen sap kısmı fasetli, tutamağı çekiç başlı ya da yumru olarak tanımlanabilen, bronzdan yapılmış madeni mühür. Çerçeve bandında yarımşar daireler halinde, üstte örgü ve altta spiral motifleri olmak üzere, iki ayrı süsleme unsuru yer almaktadır. Bu spiral ve örgü motifleri ayrı kullanıldığı gibi; bir arada daha gelişmiş bir üslup içinde özellikle imparatorluk çağından önceye ait Anadolu Mühürcülüğü’nde kullanılmıştır. Tamamı saç örgüsü bezemeleriyle kaplı bu mührün bir benzeri, Konya Karahöyük’te ele geçmiştir.

Tarihleme; biçim ve üslup özelliklerine bakarak bu mühür, Eski Hitit çağına tarihlendirilebilir.

Yaşar İliksiz - arkeolojikhaber.com