İstiridye kabuğundan kozmetik kap, Samsun Müzesi'nde sergileniyor

Samsun'un İlkadım ilçesinde bulunan bir yer altı kaya mezarında defin buluntusu olarak ele geçen İstiridye kabuğundan yapılmış kozmetik kabın, mezardaki kokuları bastırmak için kullanıldığı sanılıyor.

Orhan Alper Şirin
Samsun Müzesi

Samsun’un İlkadım İlçesi, Cedit Mahallesi, Ebusuud Efendi Caddesi’nin çıkmaz sokağında 1995 tarihinde İlkadım Belediyesi tarafından yapılan yol genişletme çalışmaları sırasında tavanının çökmesiyle ortaya çıkan yer altı kaya mezarının kurtarma kazısı, Samsun Müze Müdürlüğü’nce gerçekleştirilmiştir. Mezar, Amisos kentinin nekropol ve nekropolün yayılım alanında yoğun olarak karşılaşılan konglomera kayaç yapısına oyularak yapılmış bir mezardır. Mezarın ana mekanında toplam 5 defin yerinden 3’ü define sahne olmuştur. Mezarın girişi kısmının hemen dışında karşılıklı olarak işlenmiş defin klinesinde de 2 defin gömüsü gerçekleştirilmiştir. Mezardaki defin buluntularının çoğu altın ziynet takılarından oluşmaktadır. Ayrıca, mezarda ortaya çıkan buluntuların tek bir mezarda toplu olarak ele geçmesi, bu defin buluntularının genel bir ifadeyle “Amisos Hazinesi” olarak adlandırılmasında etkili olmuştur.

Bir aile mezarı olma özelliğini gösteren mezardaki defin buluntuları genel olarak değerlendirildiğinde bu mezarın, döneminin aristokrat sınıfına ait olduğunu belirtmek gerekir. Mezarı M.Ö. 4. Yüzyılın sonlarına tarihlendirmek mümkündür.

Mezar ve defin buluntuları birçok yayına sahne olmuştur. Ancak bu yayınların hiçbirinde mezarda ele geçen kozmetik kabına yer verilmemiştir. Bunun nedeni ise eserin istiridye kabuğundan yapılarak pişmiş topraktan bir kaideye sahip olmasıdır. Bu nedenle buluntunun işlevinin tam olarak bilinmesi güçleşmekte ve adlandırma yapılaması zorlaşmaktadır. Ayrıca oldukça nadir olan eserler daha çok erken dönem mezarlarında karşımıza çıkabilmektedir. Özellikle mezarlarda definden çıkacak kötü kokuları bastırması için mezar içine konulan pişmiş toprak, cam, alabaster, metalden yapılmış olan Pyksis, Unguentarium, Alabastron, Thymiaterion’lar vb. gibi çeşitli eserlerde olduğu gibi istiridye kabuğundan yapılmış olan kozmetik kaplarının da mezarlardaki kullanım amacı aynıdır.

Tanım: Etütlük mahiyetteki istiridye kabukları ve pt. kaideden oluşan kozmetik kaplarının mezar içinde nerede ele geçtiği belli değildir. Kaide genişliği 4.2 cm., kaide uzunluğu 5.5 cm.’dir. İstiridye genişliği 4.1 - 4.8 cm.’dir. Kozmetik kapları, istiridye kabuğundan olup içine kokulu bitkilerden yapılan kremler/macunlar konulmaktadır. Bu kaplardan birinin pt.’den yapılmış bir kaidesi bulunmaktadır. Diğerinin ise pt.’den olan kaide kısmı ele geçmemiştir. M.Ö. 4. Yüzyılın sonlarına tarihlendirilmesi mümkündür.

Amisos ‘un kozmetik kaplarıyla aynı amaçta kullanılmış ve neredeyse birebir aynı formda olan M.Ö. 4. yüzyılın 2. çeyreğine tarihlenen Taranto Nekropolü’nden bir mezarda ele geçmiş istiridye kabuğundan yapılmış kozmetik kapları Amisos örnekleriyle birebir benzerdir. 

Not: Samsun Arkeoloji Müzesi Resorasyon dolayısıyla ziyarete kapalı.