Kuşan İmparatorluğun gizemli dili Alman dilbilimcilerce çözüldü

Dilbilimcilerin yetmiş yılı aşkın süredir çözmeye çalıştığı Kuşan İmparatorluğu'nun gizemli dili Köln Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı tarafından deşifre edildi.

Üniversitesi dilbilim bölümü’ndeki bir araştırma ekibi, Orta Asya tarihinin etkili devletlerinden biri olan Kuşan İmparatorluğu’na ait bir yazı sistemini deşifre etti.

Birkaç yıl boyunca, Svenja Bonmann, Jakob Halfmann ve Natalie Korobzow, bulmacanın parçalarını bir araya getirmek için mağaralarda bulunan yazıtların yanı sıra çeşitli Orta Asya ülkelerinden kaseler ve kil kaplardaki karakterlerin fotoğraflarını inceledi.

1 Mart 2023’te, bilinmeyen Kuşan yazısının kısmi deşifre edildiğini ilk olarak Tacikistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi’nin çevrimiçi bir konferansında açıkladılar. Şu anda, karakterlerin yaklaşık yüzde 60’ı okunabiliyor ve grup kalan karakterleri deşifre etmek için çalışıyor. Deşifrenin ayrıntılı bir açıklaması şimdi Filoloji Derneği’nin İşlemleri dergisinde ‘Bilinmeyen Kuşan Yazısının Kısmi Deşifresi’ başlığı altında yayınlandı.

Bugüne dek çözülemeyen Kuşan Yazısı, Orta Asya’nın bazı bölgelerinde MÖ 200 ile MS 700 yılları arasında kullanılan bir yazı sistemidir

. Hem Yuèzhī gibi Avrasya bozkırlarının erken göçebe halkları hem de Kuşanların yönetici hanedanı ile ilişkilendirilebilir. Kuşanlar, diğer şeylerin yanı sıra, Budizm’in Doğu Asya’ya yayılmasından sorumlu olan bir imparatorluk kurdular. Ayrıca anıtsal mimari ve sanat eserleri yarattılar.

Şimdiye kadar, çoğu Tacikistan, Afganistan ve Özbekistan’ın bugünkü devletlerinin topraklarından gelen, çoğunlukla kısa olan birkaç düzine yazıt bilinmektedir. Fransız arkeologlar tarafından 1960’larda Afganistan’daki Dašt-i Nāwur’da bulunan daha uzun bir üç dilli de var: Kabil’in yaklaşık 4 km güneybatısında, Karabağu Dağı’nda 320.100 m yükseklikte bir kayanın üzerinde.

Yazı sistemi 1950’lerden beri biliniyordu, ancak hiçbir zaman başarılı bir şekilde deşifre edilmemişti. 2022 yılında, başkent Duşanbe’ye yaklaşık 30 km uzaklıktaki kuzeybatı Tacikistan’daki Almosi Gorge’da bir kaya yüzüne oyulmuş kısa bir iki dilli bulundu.

Bilinmeyen Kuşan yazısınıa ek olarak, zaten bilinen Baktriya dilinde bir bölüm de içerir. Bu keşif, birkaç araştırmacının senaryoyu birbirinden bağımsız olarak çözmek için yeni girişimlerine yol açtı. Sonunda, Köln Üniversitesi’ndeki dilbilimciler, iki dillinin keşfinde ve belgelenmesinde etkili olan Tacikistanlı arkeolog Dr. Bobomullo Bobomulloev ile işbirliği içinde yazı sistemini kısmen deşifre etmeyi başardılar.

Ekip, bilinmeyen senaryoların geçmişte deşifre edilme şekline, yani Rosetta Taşı, eski Farsça çivi yazısı sistemi veya Yunan Lineer B yazı sistemi kullanan Mısır hiyerogliflerine dayanan bir metodoloji uyguladı: Tacikistan’da bulunan iki dilli yazıtın bilinen içeriği (Baktriya ve bilinmeyen Kuşan yazısı) ve Afganistan’dan üç dilli yazıt (Gandhari veya Orta Hint-Aryan, Baktriya ve bilinmeyen Kuşan senaryosu), Bonmann, Halfmann ve Korobzow yavaş yavaş yazı ve dil türü hakkında sonuçlar çıkarabildiler.

Atılım nihayet hem Baktriya paralel metinlerinde hem de bilinmeyen Kuşan yazısındaki ilgili bölümlerde tanımlanabilen “Kralların Kralı” unvanında görünen kraliyet adı Vema Takhtu ile mümkün oldu. Başlık özellikle altta yatan dilin iyi bir göstergesi olduğunu kanıtladı. Adım adım, Baktriya paralel metnini kullanarak, dilbilimciler diğer karakter dizilerini analiz edebildiler ve bireysel karakterlerin fonetik değerlerini belirleyebildiler.

Araştırma grubuna göre, Kuşan yazısı, ne Baktriyaca ne de bir zamanlar batı Çin’de konuşulan Hotan Saka olarak bilinen dille aynı olmayan, tamamen bilinmeyen bir Orta İran diline aitti.. Dil muhtemelen bu diller arasındaki gelişmede orta bir konuma sahipti. Kuzey Baktriya’nın yerleşik nüfusunun dili (bugünkü Tacikistan topraklarının bir kısmında) veya başlangıçta kuzeybatı Çin’de yaşayan İç Asya’nın bazı göçebe halklarının (Yuèzhī) dili olabilir. Belli bir süre boyunca, görünüşe göre Baktriya, Gandhari / Orta Hint-Aryan ve Sanskritçe ile birlikte Kuşan İmparatorluğu’nun resmi dillerinden biri olarak hizmet etti. Ön isim olarak, araştırmacılar yeni tanımlanan İran dilini tanımlamak için “Eteo-Toharyan” terimini öneriyorlar.

Grup, Tacikistanlı arkeologlarla yakın işbirliği içinde Orta Asya’ya gelecekteki araştırma gezilerini planlıyor, çünkü daha fazla yazıtın yeni buluntuları bekleniyor ve umut verici potansiyel alanlar zaten bulunuyor. İlk yazar Svenja Bonmann, “Bu senaryonun deşifre edilmesi, eski Mısır veya Maya uygarlığı anlayışımız için Mısır hiyerogliflerinin veya Maya gliflerinin deşifre edilmesine benzer şekilde, Orta Asya ve Kuşan İmparatorluğu’nun dil ve kültürel tarihi hakkındaki anlayışımızı geliştirmemize yardımcı olabilir” dedi.

Kaynak Köln Üniversitesi  / Çeviri: Oğuz Büyükyıldırım - arkeonews.com