Mağara nedir?

İn de denilen mağara, kaya içine veya yamaca doğru uzanan geniş kovuktur.

Mağara, yüzeyle bağlantısı olan ve gün ışığı ile bağlantısı kaybolacak derinliğe ve en az bir insanın sürünerek girebilmesine olanak verecek genişlik ve yüksekliğe sahip olan yeraltı boşluklarıdır. Speleoloji mağaraları inceleyen bilim dalıdır. Gün ışığının kaybolmadığı boşluklara kovuk adı verilir.

 Yeraltı sularının tesiriyle, yer içinde meydana gelen büyük oyuklar şeklinde olanlarına yeraltı mağarası denir. Eğer su içinde teşekkül ederlerse, sualtı mağarası adını alırlar. Mağaralar görev ve yapılarına göre düden veya obruk diye tarif edilir.

Yerüstü sularının kalker tabakalarına girişi ile yeraltında akarsular hasıl olur. Bu suların kayaları eritip aşındırması sonucu, yeraltı dehlizleri meydana gelir. Zamanla suların çekilmesi ile, genişlikleri yüzlerce metreyi bulan, uzunlukları ise kilometre ile ifade edilen mağaralar teşekkül eder.

Kayaların sertleşmesi esnasında meydana gelirse bunlara birinci grup mağaralar denir: Volkanik mağaralar, lav tüpleri, lav mağaraları, mercan mağaraları bu tip mağaralardır. Kayaların mekanik ve kimyasal aşınması sonucunda meydana gelirse bunlara da ikinci grup mağaralar ismi verilir: Erime mağaraları, deniz mağaraları, rüzgar mağaraları, kaya sığınakları, çöküntü mağaraları, buzul mağaraları, tektonik mağaraları ise bu gruba girmektedir.

MAĞARALAR NASIL OLUŞUR?

Jeolojik açıdan 8 farklı tür mağara oluşumu olduğunu söyleyebiliriz.

ÇÖZÜNME (SOLUTION)

Bu şekilde oluşan mağaralar da kendi içinde ikiye ayrılır:

Epijenik: Dış etkiler ve asitlerle oluşan mağaralar. Bunlar doğada en çok rastlanan türdür ve varolan tüm mağaraların nerede ise % 90’ı epijenik şekilde oluşmuştur. Kireçtaşı, dolomit veya mermer gibi karbonat kayaçlardaki kırık, tabaka veya fayların kimyasal ve fiziksel güçlerle aşınması sonucu oluşurlar.

Hipojenik: Yeryüzünün derinliklerindeki su, asit ve hidrotermal etkilerle oluşan mağaralar. Bunlar, yüzeyden akan asitli sulardan farklı olarak, tamamen yeraltından gelen etkilerle kayaçları aşındırırlar ve tüm çözünme mağaraların % 5 – 10’u kadardır.

AŞINMA (EROSION)

Bu tür mağaralar granitten konglomeraya kadar her kayaçta oluşabilir. Aşınma, sudan rüzgârın taşıdığı kum tanesine kadar birçok farklı şekilde gerçekleşebilir. Dolayısıyla, kayaçlardaki kırıkların tortu taşıyan basınçlı su ile zorlanması sonucu oluşabilecekleri gibi çöllerde kum taşıyan rüzgârlarla da oluşurlar. Öte yandan, “Çözünme Mağaralar”ın büyük kısmında aşınma da vardır.

MAĞARA TÜRLERİ 

Karstik mağaralar: Kireç taşı, dolomit, mermer, jips, tuz, kalsit, çimentolu konglomera ve kum taşı gibi erimeye uygun karbonatlı ve sülfatlı kayaların, yeraltı suları tarafından eritilerek aşındırılmasıyla meydana gelen mağaralara karstik mağaralar denir. Bu tür mağaralar oluşum açısından en zengin ve yaygın mağaralardır.

Lav tüpü mağaraları: Bazı mağaralar lavların soğuması sırasında içlerinde bulunan boşluklardan meydana gelir. Akışa geçen lav kütlesinin dış kısmı soğuyarak katılaşır, içinden kızgın lav akmaya devam eder. Lav çıkışı bittiğinde içerideki bu boşluk mağara şeklini alır. Fakat bu mağaralarda zehirli gaz çıkışları olması ihtimali nedeniyle girilmesi tehlikelidir.

Buzul mağaraları: Buzul içinde oluşan mağaralardır. Eriyen sular buzulun tabanından akışa geçer, burada tabandaki kaya ile buzul arasında boşluk oluşur.

Buz mağaraları: Herhangi bir mağaranın içinde buz oluşumu ile Buz mağaraları oluşur.

Rüzgar mağaraları: Rüzgarın çöllerde yerden havalandırarak uçurduğu taneciklerin kayalarda açtığı mağralardır.

Tuz mağaraları:  Kayatuzu blokları içinde suların oluşturduğu erime boşluklarıdır. İran, İsrail, Şili'de görülürler.

Deniz mağaraları: Dalgaların kıyıdaki dikliklerde açtığı oyuklardır. Bir kısmının denizden girilen ilginç girişleri vardır.

Su Durumuna Göre Mağaralar

Vadoz mağaralar:  Suyun bulunmadığı kuru ve aktif olmayan, aşınmanın durduğu fosil mağaralardır. Mağara içi hava doludur.
Freatik mağaralar: Mağara içinin su dolu olduğu, akım ve aşınmanın yatay yönde geliştiği alanlardır.
 

MAĞARALARIN ÖZELLIKLERI NELERDIR?

BUZ MAĞARALARI

Eriyen buzul suları tarafından buzulların altında veya kayalarda oluşurlar ama tüm yıl boyunca donmuş durumda olurlar.

LAV MAĞARALARI

Bir yanardağdan akan lavın üst kısmının soğuyarak katılaşması, buna karşılık bu katı kısmın altından lav akmaya devam etmesi ile oluşan, çoğunlukla tüp şeklinde olan mağaralar.

KUMTAŞI MAĞARALAR

Özellikle kuru iklime sahip ve kumtaşı oluşumunun yoğun olduğu bölgelerde, kumtaşının içinde taşıdığı su moleküllerinin zaman içinde buharlaşması sonucu oluşan kovuklara verilen isimdir. Bu işlem sırasında rüzgârın aşındırma etkisi ve erozyon da etken olabilmektedir.

DENIZ MAĞARALARI

“Litoral Erozyon” da denilen bu tür mağara oluşumu, dalgaların sahilde nispeten daha yumuşak buldukları kayaç türünü fiziksel aşınma ile oyması sonucu gerçekleşir.

TALUS MAĞARALAR

Çökmeler ve kaya düşmeleri ile bir kırığın üstünün zaman içinde kapanması sonucu oluşan mağaralardır.

TEKTONIK MAĞARALAR

Depremler sonucunda yerkabuğunda oluşan geniş çatlaklar.