Maya Takvimleri nelerdir? 3 ayrı Maya takvimi arasında hangi farklar vardır?

Amerika Kıtası'nda İspanyol istilacıların yok ettiği Maya medeniyetinde üç ana takvim sistemi kullanılıyordu. Bunlar; Haab Takvimi, Tzolk Takvimi ve Uzun Maya Takvimi idi. Peki bu takvimler arasındaki farklar nelerdi? Maya takvimleri, Maya kültürünün derin kozmolojik ve ruhani anlayışının çözümlenmesine yardımcı olan önemli kültürel miras kalıntılarıdır.

 

Maya Uygarlığında Zaman Kavramı

Maya uygarlığı, zamanı döngüsel olarak ele almış, sürekli tekrarlayan bir süreç olarak görmüştür. Bu döngüsel bakış, doğanın ritimlerinden ilham alan bir kozmolojiye dayanmaktadır. Mayalar, zamanın geçmişten geleceğe düz bir çizgide ilerlemek yerine, belirli döngülerde tekrarlandığına inanmışlardır. Bu inanış, geliştirdikleri takvim sistemlerine de yansımıştır. Maya uygarlığında takvimler, yalnızca zamanı ölçmek için değil, dini ritüeller, tarımsal faaliyetler ve sosyal organizasyonlar için de rehber olarak kullanılmıştır.

Maya Takvim Sistemleri ve Takvim Çeşitleri

Maya uygarlığında üç ana takvim sistemi kullanılmıştır:

Haab Takvimi (365 Gün) Tzolk'in Takvimi (260 Gün) Uzun Maya Takvimi

Bu takvimler, birbirini tamamlayarak Maya uygarlığının karmaşık takvim sistemini oluşturmuştur.

Haab Takvimi (Güneş Takvimi)

Haab takvimi, 365 günlük güneş yılını baz alır. Bu takvim, 18 ay (her biri 20 gün) ve 5 günlük ekstra bir dönem olan “Wayeb” günlerinden oluşur. Her ayın bir ismi vardır ve günler 1’den 20’ye kadar sayılır. Haab, güneş döngüsünü takip ettiği için tarımsal faaliyetler ve mevsimsel değişikliklerle uyum içinde bir takvim olarak kullanılmıştır. Bu takvim, modern dünyanın 365 günlük takvimine benzemektedir ve Maya toplumunun günlük yaşamında önemli bir role sahip olmuştur.

Tzolk’in Takvimi (Kutsal Takvim)

Tzolk’in takvimi, 260 günlük bir döngüye sahiptir. Bu takvim, 20 farklı gün adını ve her gün için farklı bir sayıyı (1’den 13’e kadar) kullanarak toplamda 260 günlük bir döngü oluşturur. Tzolk’in, dini ritüeller, kehanetler ve kutsal etkinliklerde kullanılan bir takvimdir. Ayrıca, bireylerin doğum tarihine göre kişilik ve geleceğe dair yorumlar yapılırdı. Mayaların ruhani rehberleri, Tzolk’in takvimini kullanarak toplumun günlük ritüellerini ve dini törenleri düzenlerdi.

Uzun Maya Takvimi

Uzun Maya Takvimi, daha geniş zaman dilimlerini ölçmek için geliştirilmiş bir sistemdir ve çoğunlukla Maya mitolojisinin kozmik döngüleriyle ilişkilidir. Bu takvim, MÖ 3114’te başlayan bir “sıfır günü” ile başlar ve yaklaşık 5,125 yıl süren büyük bir döngüyü ifade eder. Uzun takvim, son olarak 21 Aralık 2012’de 13. Baktun’un sona ermesiyle dikkat çekmiştir. Uzun Maya takvimi, tarihçilerin Maya uygarlığının mitolojik zaman anlayışını kavramalarına da yardımcı olmuştur.

Uzun Maya Takvimi Nasıl İşliyordu?

Uzun Maya Takvimi, günlerin "Baktun," "Katun," "Tun," "Uinal," ve "Kin" olarak bilinen bir dizi daha küçük döngüde gruplandırılmasıyla çalışır. Bu döngüler ve döngülerin gün sayılarına göre uzun takvim sistemi şu şekildedir:

Kin (1 gün)
Uinal (20 gün)
Tun (360 gün, yani 18 Uinal)
Katun (7,200 gün, yani 20 Tun)
Baktun (144,000 gün, yani 20 Katun)

Bir döngü tamamlandığında, döngüler sıfırlanır ve bir üst döngüye geçilir. Örneğin, bir Katun tamamlandığında Tun sıfırlanır ve Baktun artar. Bu sayede, geçmiş dönemlerin tam tarihlerini, yıl ve gün olarak ifade etmek için Uzun Maya Takvimi kullanılabilir. Örneğin, Maya tarihinde belirli bir günü ifade etmek için 12.19.19.17.19 gibi bir gösterim kullanılır. Bu, Mayaların tarih boyunca zaman kavramını ne kadar titizlikle ele aldıklarını gösterir.

2012 ve 13. Baktun’un Tamamlanması

Uzun Maya Takvimi’nin 13. Baktun’unun tamamlanacağı tarih olan 21 Aralık 2012, modern dünyada büyük yankı uyandırdı. Bu tarihin, Maya takvimine göre bir döngünün sonunu ifade ettiği bilinmekteydi ve birçok kişi bu tarih için kıyamet senaryoları geliştirdi. Ancak Maya uzmanları, 13. Baktun’un sadece bir döngünün sona erdiğini ve yeni bir döngünün başlayacağını belirtmişlerdir. Mayalar için döngülerin sonu, bir kıyameti değil, yenilenmeyi ve döngüsel yeniden doğuşu ifade etmektedir.

Maya Takvimlerinin Astronomik Temelleri

Mayalar, Güneş, Ay ve Venüs gezegeninin hareketlerini gözlemleyerek takvimlerini geliştirdiler. Bu astronomik gözlemler, Mayaların tarım ve dini ritüellerini düzenlemelerine de yardımcı olmuştur. Maya rahipleri, Güneş ve Ay tutulmalarını hesaplayabilmiş, Venüs gezegeninin hareketlerini detaylı bir şekilde gözlemlemişlerdir. Venüs’ün döngüsü, savaş zamanları ve diğer önemli olaylarla ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle Maya takvimleri, sadece dünya olaylarını değil, gökyüzünün hareketlerini de kapsayan geniş bir zaman anlayışını yansıtır.

Günümüzde Maya takvimleri, yalnızca bir tarih ölçme aracı olarak değil, aynı zamanda Maya kültürünün derin kozmolojik ve ruhani anlayışının bir temsili olarak değerlendirilir. Özellikle 2012 yılında 13. Baktun’un tamamlanması, dünya genelinde Maya takvimine olan ilgiyi arttırmış, bu uygarlığın zamana bakış açısına dair tartışmalar yaratmıştır. Ayrıca, Meksika ve Guatemala gibi ülkelerde yaşayan Maya toplulukları, Tzolk’in gibi geleneksel takvimleri kullanmaya devam ederek kendi kültürel miraslarını yaşatmaktadır.

Maya takvimleri, yalnızca Maya kültürünün değil, dünya tarihinin ve bilimsel gelişimin de bir parçası olarak kabul edilmektedir. Maya takvimi, zamana döngüsel yaklaşımıyla modern zaman ölçme sistemlerinden farklı bir perspektif sunmuş, aynı zamanda yüksek derecede doğrulukla hesaplanmış bir takvim sisteminin örneği olarak bilim dünyasına ilham kaynağı olmuştur. Ayrıca Mayaların zamanı kutsal bir unsur olarak kabul etmeleri, toplumun kozmolojiye olan saygısını ve doğa ile uyum içinde yaşamaya verdikleri önemi de göstermektedir.

Bu bilgiler şu kaynaklardan derlenmiştir.

Sharer, Robert J., and Loa P. Traxler. The Ancient Maya. Stanford University Press, 2006.
Coe, Michael D., and Stephen Houston. The Maya. Thames & Hudson, 2015.
Morley, Sylvanus G. An Introduction to the Study of the Maya Hieroglyphs. Dover Publications, 1975.
Aveni, Anthony F. Empires of Time: Calendars, Clocks, and Cultures. University Press of Colorado, 2002.
Tedlock, Barbara. Time and the Highland Maya. University of New Mexico Press, 1992.

arkeolojikhaber.com