Özbekistan'ın 10 bin yıllık kaya resmi müzesi: Sarmışsay Vadisi
Sarmışsay Vadisi'ndeki kaya resimleri, Orta Asya tarihi ve kültürünün araştırılması açısından büyük önem taşıyor. Dikey ve yatay çizilen resimler aynı zamanda yüksek sanatsal değere sahip.
Özbekistan'ın orta kısmındaki Karatau Dağı'nın güney yamacında yer alan Sarmışsay Vadisi, ilk çizimleri milattan önce 9 bin yılına kadar dayanan 5 binden fazla kaya resmiyle öne çıkıyor.
Orta Çağ dönemine ait çok sayıda mimari ve kültürel yapıtla göz kamaştıran Özbekistan'ın Sarmışsay Vadisi'ndeki kaya resimleri, günümüze kadar iyi bir şekilde korunmasına rağmen uluslararası bilim camiasında yeterince bilinmiyor.
Özbekistan'ın tarih öncesi devirlere ait sanatının doğal galerileri arasında önemli bir yer tutan ve ülkenin orta kısmında yer alan Nevai şehrinin 50 kilometre kuzeydoğusunda bulunan Sarmışsay, 1960'lı yıllarda Özbek bilim insanı ve arkeologlar tarafından bulundu.
Çeşitli dönemlerde yapılan farklı araştırmalar sonucunda, yörede 5 binden fazla kaya resmi olduğu ortaya çıkarıldı.
Sarmışsay Vadisi'nde kaya resimlerinin yanı sıra çeşitli dönemlere ait çalışma atölyeleri, sığınaklar, mağaralar, mezarlıklar ve küçük kaleler dahil 200'den fazla eski yapıt bulunuyor. Vadiye, 2004 yılında Nevai Valiliği tarafından "tarihi, kültürel ve doğal peyzaj müzesi" statüsü verildi, kaya resimleri koruma altına alındı.
Sarmışsay Vadisi'ndeki 5 bin hektarlık alana yayılan kayalıklara çizilen ilk resimlerin milattan önce 9 bin yılına dayandığı, en son kaya resimlerinin ise 12-13. yüzyıllarda çizildiği tahmin ediliyor.
Resimler genellikle vadinin ortasında yer alan siyah kayalıklarda bulunuyor. Bölgedeki hemen hemen her düz yüzeyli kaya taşında çizimlere rastlamak mümkün.
Sarmışsay kayalıklarındaki resimlerde daha çok yaban hayvanları ve avcıların figürleri yer alırken, insan, köpek, koyun ile günlük yaşamı yansıtan çizimler de dikkati çekiyor.
Kayalıklarda aynı zamanda ne olduğu bilinmeyen veya şu ana kadar açıklanamayan, dini içerikli veya hayal ürünü oldukları varsayılan soyut figürlerden oluşan resimler de görülüyor.
Özbek bilim insanları, Sarmışsay Vadisi'ndeki kaya resimlerinin Orta Asya'nın tarihi ve kültürünün araştırılması açısından büyük önem taşıdığını belirterek dikey ve yatay çizilen resimlerin aynı zamanda yüksek sanatsal değere sahip olduğunu vurguluyor.
- "Sarmışsay, kaya resimlerinin bulunduğu bir açık hava müzesi"
Sarmışsay'a ilişkin AA muhabirine açıklamalarda bulunan Özbek bilim adamı Bahram Usmanov, vadinin adeta bir açık hava resim müzesi olduğunu belirtti.
Usmanov, kayalıklardaki resimlerin hepsinin farklı figürler olduğunu belirterek bu resimlerin çeşitli dönemlerde bölgede yaşayan insanların yaşam tarzına ilişkin çok zengin bir kaynak sunduğunu kaydetti.
Sarmışsay'daki kaya resimlerini, kendine özgü tarih ve kültür ansiklopedisi olarak nitelendiren Usmanov, kaya resimlerinin en ilkel sanat eserlerinden biri olduğuna işaret etti.
Sarmışsay Vadisi'nde bulunan tüm kaya resimlerinin yaşı, hikayesi, çizim yöntemi ve uygulama teknikleri bakımından farklılıklar gösterdiğini aktaran Özbek bilim insanı, çalışmaları yürütürken en çok zorlandıkları konunun kaya resimlerinin yaşlarını belirlemek olduğunu, milattan önce 9 bin yılına kadar dayanan resimler bulunduğunu söyledi.
Özbekistan hükümeti kaya resimlerinin bulunduğu Sarmışsay'ın Dünya Kültürel Mirası'na dahil edilmesi için 2008 yılında UNESCO'ya başvurmasına rağmen, bölge henüz UNESCO tarafından bu listeye alınmadı.
Öte yandan Özbekistan hükümeti Sarmışsay Vadisi'nin turizme kazandırılması kapsamında yörede turizm altyapısının geliştirilmesi için çalışmalarını sürdürse de bölge halkı vadinin hak ettiği ilgiyi henüz görmediğini dile getiriyor.
Bahtiyar Abdukerimov - AA