Ptolemaios’lar

Ptolemaios’lar kimdir?

Ptolemaios’lar: Makedonia Kralı Büyük İskender’in M.Ö. 323 yılında ölmesinden sonra diadoch’la denilen dönem içersinde, Mısır’da Makedonia’lı kralların hüküm sürdüğü dönem. (M.Ö. 323-30)

Bu dönemde Mısır geçici olarak görkemli bir süreç yaşamıştır.

İskenderiye (Alexandreia) kenti Akdeniz’in en büyük ve en önemli kenti haline gelmiştir.

Roma İmparatorluğu ile arası açılan son Mısır Kraliçesi Cleopatra, kocası lulius Caesar’ın öldürülmesini takiben, Marcus Antonius ile evlenmeye çalışarak arayı düzeltmek istemişse de, Actium’da Octavianus’a yenilmesi üzerine zehirli bir yılanla intihar etmiştir.

Bu dönem içersinde on beş kral hüküm sürmüştür.

Ptolemaios I Soter: MÖ 367/366-282.MakedonyalI soylu ve Ptolemaios devletinin kumcusu. İskender’in çocukluk arkadaşıdır, ordusunda general olarak görev yapmıştır. İskender ölünce onun cesedini Mısır’a, Memfis’e gö­türdü. İmparatorluğun generaller (diadokhos) arasında bölünmesi kararının ardından Mısır’da hükümdarlığını ilan ederek Ptolemaios hanedanını başlatmıştır. MÖ 305’te kral unvanını aldı, Kyrene’yi aldıktan sonra MÖ 295’te Kıb­rıs’ı ele geçirdi, MÖ 291’den sonra Ege adaları üzerinde hakimiyet sağladı. Levant bölgesindeki hakimiyet mücadelesinde rakibi Antigonos I Monophtalmos idi. Onun MÖ 301’de Ipsos Savaşı’nda öldürülmesinden ve Filistin’in Seleukos Devletine verilmesinden sonra aynı mücadeleyi Seleukoslar ile yü­rüttü. Ölümünden sonra yerine oğlu Ptolemaios II Philadelphos geçti.

Mısır’ı Hellen kültürünün damgasını taşıyan büyük bir güç durumuna getir­meye çalıştı. Yunanistan’la yakın ilişkiye dayanan bir politika izlemekle bir­likte, Mısır halkının da desteğini kazanmayı başardı. Ekonomik düzeni sağ­lam temellere oturtmak için o zamana değin Mısır’da bilinmeyen sikke basım işini başlattı. Yunan inançlarının Mısır’a uyan bir sentezi olarak Serapis kültünü başlattı. Başkentini Memfis’ten İskenderiye’ye taşıdı. Mısır’ın orta kesi­minde Ptolemais Hermiou kentini kurdu. Bilginler ve sanatçılar için bir ça­lışma yeri ve İskenderiye’deki ünlü kitaplığı kurdu. İskender’in hükümdarlık yıllarını anlatan bir tarih kitabı da yazmıştır. Amanus, Ptolamaios’un günü­müze ulaşmayan bu eserini İskender hakkındaki en güvenilir iki kaynaktan biri sayar (İsk, I.önsöz).

Ptolemaios II Philadelphos: MÖ 308-246.  MÖ 285-246 arasında Mısır kra­lı. Ptolemaios hanedanının ikinci kralıdır, Ptolemaios I Soter’in oğlu ve hale­fidir. Kos’ta doğdu. Önce Arsinoe I ile, sonra kız kardeşi Arsinoe II ile ev­lendi. MÖ 285’te babası ile ortak kral oldu, üç yıl sonra onun ölmesi sonucu tahta tek başına sahip oldu. Levant bölgesinde hakimiyet sağlamak için Se­leukos kralları Antiokhos I Soter ve Antiokhos II Theos ile mücadele etti. Anadolu’nun güneyindeki çatışmalarda yenilgiler alınca Antiokhos II Theos ile barış yaptı ve kızı Berenike’yi onunla evlendirdi. Etiyopya ve Arabis­tan’daki nüfuzunu sağlamlaştırdı, Kızıl Deniz kıyısında ticaret noktaları oluş­turdu. Kırsal kesimde ekonomik alanda başarılı icraatları oldu. Babası döne­minde başlayan İskenderiye’nin kültürel yükselişi onun döneminde sürdü. Kallimakhos ve Theokritos gibi şairleri çevresinde topladı. Theophrastos’un mirasçılarından Aristoteles’in kitaplarını satın alıp getirterek İskende­riye Kütüphanesi’ni genişletti. Kültürlü bir kral olmasına karşın bencil ve ken­dini beğenmiş biriydi.

Ptolemaios III Euergetes: MÖ 284-221. MÖ 246-221 arasında Ptolemaios kralı. Ptolemaios II Philadelphos’un oğludur. II. Suriye Savaşı’nda sonra im­zalanan antlaşmaya göre Antiokhos II Theos, Ptolemaios II Philadelphos’un kızı Berenike ile evlenip kendi eşi Laodike’yi sürgüne göndermişti. Antiokhos’un ölümünden sonra Laodike, oğlunu tahta geçirebilmek için Berenike’yi öldürttü. Bunu bahane eden Ptolemaios III, Seleukos ülkesine girdi, Antiokheiayakınlarında rakibini yendi. Bu zaferden sonra Ege ve Doğu Akdeniz’deki hakimiyet sahasını büyük firavunlar da dahil olmak üzere hiç­bir Ptolemaios kralının elde edemediği ölçüde genişletti. Kilikya’dan Hellespontos’a dek hakimiyet kurdu. Kazandığı bu bölgeleri bir süre sonra Seleu­kos II Kallinikos’a kaptırdırdı fakat Ege Denizi’ndeki üstünlüğünü sürdürdü. Ptolemaios Çağı’ m MÖ 311’den başlatan, ayrıca bir yılı 365 gün 6saat ola­rak alan ve her dört yılda bir takvime bir gün eklemesini öngören yeni bir takvim hazırlatmıştır. Babası gibi o da İskenderiye Kütüphanesi’ne değerli ki­taplar kazandırmak için büyük çaba sarf etmiştir.

Ptolemaios IV Philopator: MÖ y. 238-205. MÖ 221-205 arasında Ptolemai­os kralı. Ptolemaios III Euergetes’in oğludur. MÖ 221’de onun ardından tah­ta geçti, MÖ 217’de kız kardeşi Arsinoe III ile evlendi. Raphia Çarpışma­sında Seleukos kralı Antiokhos III’u yendi ve Suriye’nin kontrolünü kazan­dı. Ancak hemen sonrasında ülke büyük bir ekonomik kriz yaşadı. Polybios onun dönemini Ptolemaios’ların düşüşe geçtiği bir dönem olarak anar. İs­kenderiye’de Büyük ‘İskender ve önceki Ptolemaios kralları için yaptırdığı mezar yapıları sayesinde imparator kültünü güçlendirdi. Bir saray darbesi so­nucu öldürüldü ve ölüm haberi birkaç ay boyunca gizli tutuldu.

Ptolemaios V Epiphanes: MÖ 210-180. MÖ 205-180 arasında Ptolemaios kralı. Ptolemaios IV Philopator’un oğludur, onun öldürülmesinden sonra ço­cuk yaşta kral oldu. MÖ 197’de Mısır’a özgü geleneksel bir törenle Memfis’te taç giydi. MÖ 193’te Seleukos kralı Antiokhos III’un kızı Kleopatra I ile ev­lendi. Onun tahta çıkmasını fırsat bilen komşu devletler Ptolemaios’ların ha­kimiyetinde bulunan topraklara karşı saldırıya geçtiler (II. ‘Makedonya Sava­şı). Ayrıca ülke içinde de pek çok isyan çıktı. Sonuçta krallığı Ege havzası ve Akdeniz’de pek çok yeri kaybetti. MÖ 200’de Panaion Savaşı’nda Seleukos kralına yenildi, Suriye ve Yahuda’yı kaybetti.

Ptolemaios VI Philometor: MÖ 180-145. Ptolemaios kralı. Ptolemaios V Epiphanes’in oğludur. MÖ 180’de annesi Kleopatra I ile birlikte ortak hü­kümdar oldu. MÖ 176’da annesi ölünce kız kardeşi Kleopatra II ile evlendi. Hükümdarlık dönemi kardeşi Ptolemaios VIII Euergetes II ile mücadele içinde geçti. Durumu fırsat bilen Antiokhos IV Epiphanes Mısır’ı iki kez istila et­ti. Kardeşi ve eşi ile birlikte ortak hükümdarlık sürmesi koşuluyla geçici bir uzlaşım sağlandı. MÖ l64’de erkek kardeşi tarafından İskenderiye’den ko­vulunca yardım istemek için Roma’ya kaçtı. Nihai çözüm uyarınca Ptolemai­os VI Philometor İskenderiye’de tahtta kaldı, kardeşi ise Ptolemaios VIII Euergetes II ise Kyrenaika (Kyrene) yönetimine atandı. Ömrünün kalan kısmın­da tahtını korumayı bildi. MÖ 145’te Suriye’de Aleksandros Balas ile savaşır­ken öldü.

Ptolemaios VII Neos Philopator: MÖ 144. Ptolemaios kralı. Babası Pto­lemaios VI Philometor tarafından MÖ 147’de tahta ortak edildi. Babasının ölümünden sonra amcası Ptolemaios VIII Euergetes II tarafından görevinden uzaklaştırıldı.

Ptolemaios VIII Euergetes II: MÖ 182/81-116. Ptolemaios kralı. MÖ 170- 164 arasında kardeşi Ptolemaios VI Philometor ve onun eşi Kleopatra II ile birlikte hüküm sürdü. MÖ 163-145 arasında Kyrenaika (Kyrene) kralı idi. Kardeşinin ölümü üzerine Ptolemaios tahtına geçti, onun dul eşi Kleopatra II ile evlendi, yeni eşinin kızı Kleopatra III’yı da ikinci eş olarak aldı. Bun­ların ardından çıkan iç savaş (MÖ 132-130) ülkeyi harap hale getirdi. Taht­ta bulunduğu sürede etkisiz bir yönetim göstermiştir. MÖ 163’te taht müca­delesinde erkek kardeşini destekledikleri için İskenderiyelilere büyük ezi­yetler çektirdi.

Ptolemaios IX Soter II: MÖ 142-80. Ptolemaios kralı. Ptolemaios VIII Eu­ergetes II ve Kleopatra III’nın oğludur. İki kız kardeşi, Kleopatra IV ve Kle­opatra V Selene ile evlendi. Babasının MÖ 116’da ölmesi üzerine annesi ta­rafından tahta ortak edildi. MÖ 107’de tahttan indirilince Kıbns’a kaçtı ve Filistin’in iç işleriyle ilgilenmeye başladı. MÖ 88’de annesine üstünlük sağladı, tekrar tahta geçti ve MÖ 80’de ölene dek hükümdarlığını korudu.

Ptolemaios X Aleksandros I: MÖ 140-88. MÖ 107-88 arasında Ptolemaios kralı. Ptolemaios IX Soter’in kardeşidir. MÖ 116-107 arasında Kıbrıs valiliği yaptı. MÖ 107’de annesi tarafından tahta ortak edildi. Annesinin ölmesi üze­rine yeğeni Berenike III ile evlendi. MÖ 88’de tahttan indirildi. Tekrar tahta çıkma girişimlerinde başarılı olamadı ve kısa süre sonra öldü.

Ptolemaios XI Aleksandros II: MÖ 80. MÖ 80’de Ptolemaios kralı. Pto­lemaios X Aleksandros’un oğludur. III. Mithradates Savaşı sırasında Romalı­lara sığındı. MÖ 81’e dek Roma’da esir olarak tutuldu. Daha sonra Ptolemai­os X Aleksandros’un dul eşi Berenike III ile evlenip tahta çıkması için Sul­la tarafından Mısır’a gönderildi. Ancak o Berenike’yi öldürmeyi seçti. Bunun üzerine Berenike’ye çok bağlı olan Mısır halkı tarafından öldürüldü.

Ptolemaios XII Neos Dionysios (Ptolemaios Auletes (Flütçü): MÖ 112- 51. Ptolemaios kralı. Ptolemaios IX’un oğludur. Seksen yaşında tahta çıktı. Roma ile sıcak ilişkiler yürütmesi nedeniyle MÖ 55’de İskenderiyeliler tara­fından ülkeden kovulmuştur. Yerine Romalı bir vali atandı.

Ptolemaios XIII: MÖ 63-47.  Ptolemaios kralı. Kleopatra VII’nın kardeşidir, onunla evlenip ortak kral olarak tahta çıktı, MÖ 51-47 arasında hüküm sür­dü. Iulius Caesar ve eşi Kleopatra VII’ya karşı ulusalcı güçlerin yanında sa­vaştı, İskenderiye Savaşı sonrasında Nil Irmağı’nda boğularak öldü. Pharsalos Çarpışması’nda yenildikten sonra Mısır’a kaçan Pompeius, Ptolemaios’un emriyle öldürülmüştür.

Ptolemaios XIV: MÖ 59-44. Kleopatra VlI’nın erkek kardeşi. MÖ 48’de Iulius Caesar tarafından Kıbrıs valiliğine atandı. MÖ 47’de Caesar’ın kız karde­şiyle evlendirildi, kısa süre sonra yeni eşinin emriyle öldürtüldü.

Ptolemaios XV Caesar: MÖ 47-30.  Kleopatra VII’nın büyük oğlu. Lakabı küçük Sezar (Caesarion)’dır. Kleopatra, oğlunun Iulius ‘Caesar’dan olduğu­nu iddia etmiştir. Marcus Antonius  senatoda çocuğun babasının Caesar ol­duğunu iddia etmişse de resmi görüş bunun inkarı şeklinde olmuştur. On ye­di yaşına geldiğinde kendisine Hindistan’a kaçması teklif edildi. Bu sırada özel öğretmeni tarafından yakalanıp Octavianus’a teslim edildi. Octavianus da onu idam ettirdi.

Ptolemaios Apion: MÖ 116-96. Ülkesini vasiyet yoluyla Roma’ya bıra­kan Kyrenaika (Kyrene) kralı.

Ptolemaios, Claudius(Batlamyus: MS 1461-170. Astronomi, coğrafya ve matematik bilgini. Antik çağın son büyük coğrafya yazarıdır. İskenderi­ye’de çalışmıştır. Yer’in evrenin merkezinde bulunduğu görüşünü savunmuş­tur. Orjinal adı Megiste syntaksis olan, Latinceye Almagest adıyla çevrilmiş ya­pıtı, astronomi alanında on dört yüzyıl boyunca geçerliliğini ve temel kitap olma özelliğini korumuştur. Kitabın sonraki dönemlerde süregelen etkisinin temel nedeni, bir astronomi ansiklopedisi niteliğinde olmasıdır. Coğrafya ala­nındaki ünlü kitabı Geographike Hyphegesis (Coğrafya Kılavuzu) harita yapı­mına ilişkin bilgilerin yanı sıra Avrupa, Asya ve Afrika’daki kentlerin ve önemli coğrafi yerlerin enlem ve boylamlarını liste şeklinde verir.

Ptolemaios Keraunos:  MÖ 3. Yy.  Ptolamaios I Soter’in, Antipatros’un kızı Euridike’den olan oğlu. Şimşek (Keraunos) lakaplı Ptolemaios Kurupedion Savaşı’nda galip gelen ve Makedonya topraklarını ele geçirmeye ha­zırlanan Seleukos I Nikator’u öldürerek MÖ 280’de Makedonya tahtını ele geçirmiştir. MÖ 279’da Makedonya’ya giren Kelt grupları ile mücadele eder­ken öldürüldü.

Ptolemaios: (Mauretania’lı) MÖ 19’dan önce -MS 40.  MS 23-40 arasında Mauretania kralı. Iuba II’nın oğludur. Roma’ya bağımlı kral olarak hüküm sürmüştür. Roma’nın, Numidya’lı isyancı Tacfarinas’a karşı yürüttüğü müca­dele sırasındaki katkıları yüzünden Roma tarafından ‘kral’, ‘müttefik’ ve ‘Ro­malıların dostu’ sıfatları ile onurlandırılmıştır. MS 39/40’ta, aynı zamanda ku­zeni olan imparator ‘Caligula tarafından Roma’ya çağırtılıp idam ettirildi. Öl­dürülmesi üzerine çeşitli görüşler öne sürülmüştür. Suetonius’a göre sebep, halka açık bir alanda mor renkli muhteşem bir pelerin giyerek gezmesidir. Dio Cassius ise serveti yüzünden öldürüldüğünü idda eder.