Sedat Nuri İleri kimdir?
Karikatürist, gazeteci ve radyocu...
Ayan Meclisi üyeliği ve Hazine-i Hassa Nazırlığı yapan Nuri Paşa'nın oğlu, Bahr-i Sefit (Ege Adaları) Valiliği ve Hariciye Nazırlığı yapan Abidin Paşa'nın torunu, gazeteci Suphi Nuri ve Celal Nuri İleri'nin ise kardeşi olan İleri, Yunanistan'ın Sakız Adası'nda 1888'de dünyaya geldi.
Usta çizer, ilk ve orta öğrenimini İstanbul'da tamamladı.
Henüz lise öğrencisiyken karikatür çizmeye başlayan İleri, Caran D'Ache takma adıyla eserlerini çizen Fransız asıllı Rus mizahçı ve karikatürist Emmanuel Poire'ın çizgilerini taklit ederek başladı.
Sedat Nuri İleri, Gembloux Yüksek Ziraat Okulu'nda yüksek öğrenimine devam ederken, Belçika'nın Gent kentinde düzenlenen uluslararası bir karikatür yarışmasında birincilik madalyası kazandı. Bu ödülle Türk karikatürünün uluslararası alandaki ilk başarısına imza atan İleri, 1910'dan dergi kapanana kadar, Kalem dergisine karikatür gönderdi.
Usta çizer, 1911'de Belçika'da, arkadaşı, Abidin Dino'nun abisi Ali Dino ile La Barbe (Sakal) adlı öğrenci mizah dergisini yayınladı.
- I. Dünya Savaşı yıllarında İleri gazetesini çıkardı
Sanatın yanı sıra ticaretle de uğraşan İleri, Avrupa'nın çeşitli kentlerine yaptığı seyahatler sırasında sergileri, müzeleri gezdi, sanat kitapları edindi.
Karikatürist İleri, Türkiye'ye döndükten sonra Hazine-i Hassa'da ziraat müfettişi olarak görev yaparken, bir yandan "Jön Türk" dergisinde çizmeye başladı.
Ardından yaklaşık 10 yıl, Hayal-i Cedit, Musavver Muhit, Diken ve Güleryüz adlı gazete ve dergilerde eserleri yayınlanan sanatçı, Cumhuriyet'in ilanından sonra ise karikatür konusunda yaşamının en verimli dönemini geçirdiği Sedat Simavi'nin Karikatür dergisinde, Yeni Adam ve Akbaba dergileri ile Cumhuriyet gazetesinde karikatürlerini okurlarla buluşturdu.
Sedat Nuri İleri, I. Dünya Savaşı yıllarında ağabeyleri Suphi Nuri ve Celal Nuri ile İstanbul'da İleri gazetesini yayımladı. Suphi İleri ile kurduğu Ati gazetesi, Ulusal Mücadele'nin İstanbul'daki sözcüsü durumuna gelirken, Milli Mücadelenin önderi Mustafa Kemal'in adsız yazıları gazetede yayımlandı.
Suphi Nuri’nin Belçika’ya gitmesi, Celal Nuri’nin ise Malta’ya sürgüne gönderilmesi sonucu, usta karikatüristin tek başına yönetmek zorunda kaldığı gazete, 2 Aralık 1924'e kadar yayımlandı.
- İstanbul Radyosu'nun kuruluşunda da görev aldı
Türkiye'de telsiz verileri yapım işlemleri 1925'te başlatıldı. İşlemler tamamlandığında yayın yapacak bir şirket kurulması gerektiğini düşünen İleri, maddi destek için dönemin İş Bankası kurucusu Celal Bayar'a teklifte bulundu. Teklif Mustafa Kemal'e ulaştırılınca Ankara'ya çağrıldı. İstanbul Radyosu'nun kuruluşu için Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'in desteği alınınca, Türkiye İş Bankası, Anadolu Ajansı, Gümüşhane Milletvekili Cemal Hüsnü Taray, Falih Rıfkı Atay ve Sedat Nuri İleri tarafından Türk Telsiz Anonim Şirketi kuruldu.
Sedat Nuri İleri, İstanbul Radyosu'nun 1927'de kuruluşunda da görev aldı, 10 yıl boyunca düzenli yayın yapan radyonun idare müdürü olarak görev yaptı.
Avusturya'da Künstlerhaus galerisinde 1932'de açılan uluslararası karikatür sergisine katılan İleri, 1939'da II. Dünya Savaşı başlarken Fransa'ya gitti. Aynı yıl Paris’te bir sergi açtı. Usta karikatürist, Fransa'da batan gemileri çıkartıp satan bir şirket kurdu.
İleri, İstanbul Beyoğlu Halkevi'nde 1941'de düzenlenen Türk karikatür sergisine Fransa'dan yolladığı karikatürlerle katıldı.
Karikatürlerinde daha çok ev ve aile sorunları, kadın-erkek çatışması gibi konulara yer veren İleri, çizgilerinde desene büyük önem verdi, iş yaşamından arta kalan zamanlarında sandıklar dolusu desenler, krokiler, illüstrasyonlar çizdi.
Sedat Nuri İleri, 22 Eylül 1943'te, 55 yaşındayken Fransa Royat'ta hayatını kaybetti.
Sanatçının ölümünden sonra, eserleri 100.Yıl Türk Karikatür Sergisi'nde ve kızı Nüveyre İleri tarafından İstanbul'da Darüşşafaka galerisinde sergilendi.
Derleyen: Salih Şeref - aa