Sermet Çağan kimdir?
Tiyatro yazarı, oyuncu, dekor tasarımcı, yönetmen ve gazeteci.
Fakir Baykurt ile 1966'da Türkiye'de ilk defa bir sendika tiyatrosu kuran Çağan, 10 Nisan 1929'da Amasya'da dünyaya geldi.
TED Ankara Yenişehir Lisesi'nden 1947'de mezun olan sanatçı, okul yıllarında tiyatroyla tanışarak, amatör oyunculuk ve dekoratörlük görevlerinde bulundu.
İstanbul Robert Koleji'nin mühendislik bölümünde okurken 1950'de eğitimini yarıda bırakan Çağan, basın ve sahne hayatına atıldı.
Okulu bırakmasının ardından Ankara'ya giden Çağan, İngilizce oyunlar oynayan "Ankara Players" adlı bir tiyatro topluluğunda görev aldı.
Sermet Çağan, 1952'de Devlet Tiyatrosuna dekoratör olarak girdi ve 1957'de de Alman edebiyatı üzerine yaptığı araştırmalardan dolayı AFC hükümeti tarafından "Schiller Ödülü"ne değer görüldü.
Güner Sümer ve Seçkin Selvi ile birlikte 1957'de "Sahne Z" adlı amatör tiyatro topluluğunu kuran sanatçı, William Saroyan'ın "Merhaba Dışarıdaki" ve Eugene Ionesco'nun "Kel Şarkıcı" ve "Sandalyeler" oyunlarını yöneterek, sahne tasarımlarını üstlendi.
Çağan, Devlet Tiyatrolarından Muhsin Ertuğrul'un genel müdürlükten ayrılmasıyla 1958'de istifa etti ve 1960'da gazetecilik hayatına başladı.
Ankara Devlet Tiyatrosu, İstanbul Arena, Küçük Sahne gibi tiyatrolarda da oyunculuk, dekoratörlük, yönetmenlik yapan Çağan, Öncü, Vatan ve Dünya gazetelerinin yanı sıra birçok dergide muhabir ile dış politika yazarı olarak çalıştı.
- 1966'da Türkiye'de ilk kez bir sendika tiyatrosunu kurdu
Sermet Çağan, 1962'de Asaf Çiyiltepe'nin kurduğu Arena Tiyatrosu'nda dekoratör, Gülriz Sururi-Engin Cezzar Topluluğu'nda ise hem oyuncu hem dekoratör olarak görev aldı.
İstanbul Üniversitesi Gençlik Tiyatrosu'nda 1963-1964 sezonunda yönetmen olarak çalışmaya başlayan Çağan, yazdığı ilk oyunu olan "Ayak Bacak Fabrikası"nın reji ve dekor çalışmaları sırasında kalp krizi geçirdi. Rejisini Cüneyt Türel'in tamamladığı oyun, Almanya'da Erlangen Uluslararası Tiyatro Şenliği'nde dördüncü oldu.
Oyun, aynı zamanda 1968'de Fransızcaya çevrildi ve yazarı Basın İş Sendikası tarafından o yılın en iyi oyun yazarlarından biri olarak seçildi. Usta tiyatrocu, 1965'te Gen-Ar Tiyatrosu'nda Aziz Nesin'in "Ah Biz Eşekler" adlı öyküsünü oyunlaştırarak, sahneye koydu.
Usta tiyatrocunun 1962'de radyo oyunu olarak kaleme aldığı "Öyle Bir Oyun", Özdemir Nutku ile yaptığı ortak çalışma sonrası sahne oyunu olarak yeniden düzenlendi ve "Savaş Oyunu" (1965) adıyla anıldı. Eser, Özdemir Nutku rejisi ile 1965 yılında Almanya'da Erlangen Uluslararası Tiyatro Şenliği'nde ödül aldı ve Max Fisch tarafından Almancaya çevrildi.
Fakir Baykurt'la birlikte 1966'da Türkiye'de ilk kez bir sendika tiyatrosu olan Türkiye Öğretmenler Sendikası Tiyatrosu'nu (Tiyatro TÖS) kuran sanatçı, bu toplulukla Türkiye'nin bütün illerini gezerek turne gerçekleştirdi.
Yazar Tahir Alangu, TÖS'ün kuruluşuna dair şunları aktarmıştı:
"Sermet Çağan bütün yaz boyunca bu işe koşulmuş, ekibini kurup repertuvarını hazırlarken, bir yandan da TÖS'ün (Türkiye Öğretmenler Sendikası) bütün Türkiye'ye yayılmış 270 şubesine yolladığı 17 soruluk bir anketle sendikanın bu öncü tiyatro hareketini destekleme olanaklarının gerçek durumunu araştırmağa girişmişti."
TÖS'ün kuruluş amacına dair Sermet Çağan ise bir röportajda, "Amacımız belli, yıllardır süslü masa başlarında, zengin içki sofralarında, evcilik oyunu türünden düzenlenen açık oturumlarda şatafatlı, tumturaklı sözcüklerle edebiyatını yaptığımız tiyatroyu halka götürmek. Evet, tiyatroyu halka götürmek. Hem de salt tiyatro olarak. Başaracak mıyız bu işi, başaramayacak mıyız? İşi hamasi meydan söylevine dökmeden, eyleme bırakalım." açıklamasını yapmıştı.
- Birçok ödüle değer görüldü
Tiyatro TÖS'ün dağılmasından sonra 1968'de Mrozeck'in "Polisler" adlı oyununu Gen-Ar Tiyatrosunda sahneye koyan Çağan, bu çalışmasıyla Asaf Çiyiltepe Ödülü'nü kazandı ve aynı yıl ikinci kez kalp krizi geçirdi.
Çağan, 1969'da Ayfer Feray-Nisa Serezli Tiyatrosu için Eugene O'Neill'in "Karaağaçlar Altında" oyununu yönetti ve İlhan İskender Tiyatro Ödülü'ne değer görüldü.
Ankara Yenişehir Tiyatrosu'nda 1970'de Brecht'in "Carrar Ana'nın Silahları" ile "Lorca'nın Eskicinin Tazesi" oyunlarını sahneleyen usta tiyatrocu, İstanbul'da kuruluş aşamasında olan İstanbul Sanat Tiyatrosunun dramaturgluğunu üstlendi.
Bir taraftan da "Ayak Bacak Fabrikası" oyununu sahneleyen Sermet Çağan, sağlık durumunun iyice bozulmasının ardından 5 Ağustos 1970'de geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etti.
- Toplumcu, gerçekçi tiyatro anlayışını benimsedi
Çağan, toplumcu, gerçekçi tiyatro anlayışını benimsedi. Oyunlarını yazarken ve sahnelerken bir bilim insanı gibi kütüphane ve arşivlerde araştırma yapan sanatçı, gazete ve dergilerde çıkan haberleri arşivledi.
Hem yazım tekniği hem de sahnelenme açısından en önemli oyunu olarak gösterilen "Ayak Bacak Fabrikası"nı da gerçek bir haberden (Anamur yakınlarında kara tohumu yemek zorunda kalan köylülerin kötürüm kalması) etkilenerek kaleme alan Çağan, Anadolu insanının değişmeyen yazgısını, toprak ağaları, devlet düzeni ve aydınların duyarsızlığı altında nasıl ezildiğini tarihsel maddeci epik bir bakış açısı ve açık biçim anlatım kalıplarıyla sahneye taşıdı.
Tiyatronun kolektif bir sanat olduğu fikrinde olan Sermet Çağan, sanat hayatı boyunca tiyatroyu klasik kalıpların dışına çıkararak, sokağa taşıma ve kitlelerle buluşturma çabası içinde oldu.
Derleyen: Aişe Hümeyra Bulovalı - aa