Somut Olmayan Kültürel Miras
Somut olmayan kültürel miras nedir? Neler, somut olmayan kültürel miras alanlarına girer? SOKÜM nedir?
Somut olmayan kültürel miras (SOKÜM); Toplulukların ve bireylerin, kültürel miraslarının parçası olarak algıladıkları eylemler, tarihlerinin parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar olarak tanımlıyor.
Kuşaktan kuşağa aktarılan bu tür miras; toplulukların çevresine, doğasına ve tarihle etkileşimine bağlı olarak sürekli biçimde yeniden yoğrulur ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir. Böylece, çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunulur.
SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS ALANLARI
UNESCO'ya göre 5 ayrı alana ayrılırlar.
1-Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar (destanlar, efsaneler, halk hikayeleri, atasözleri, masallar, fıkralar vb.)
2-Gösteri sanatları (Karagöz, meddah, kukla, halk tiyatrosu vb.)
3-Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler (nişan, düğün, doğum, nevruz, vb. kutlamalar)
4-Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar (geleneksel yemekler, halk hekimliği, halk takvimi, halk meteorolojisi vb.)
5-El sanatları geleneği (dokumacılık, nazar boncuğu, telkâri, bakırcılık, halk mimarisi.)
UNESCO SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS SÖZLEŞMESİ
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) 17 Ekim 2003 tarihinde Paris’te düzenlenen 32. Genel Konferansı’nda, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ni kabul etmiştir. Türkiye 19 Ocak 2006 tarihli ve 5448 sayılı Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Uygun Bulunduğuna Dair Kanunla bu sürece dâhil olmuş ve 27 Mart 2006 tarihinde resmen taraf olmuştur. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın, 4848 Sayılı Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanununun 13. maddesine göre Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü icracı birim olarak çalışmalarını sürdürmektedir.
Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Amaçları
•Somut olmayan kültürel mirası korumak;
•Somut olmayan kültürel mirasın taşıyıcısı konumundaki toplulukların, grupların ve bireylerin somut olmayan kültürel mirasına saygı göstermek;
•Somut olmayan kültürel mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde duyarlılığı arttırmak ve karşılıklı değerbilirliği sağlamak;
•Uluslararası işbirliği ve yardımlaşmayı sağlamak.(ortak dosya)
“Koruma” terimi, somut olmayan kültürel mirasın yaşayabilirliğini güvence altına alma anlamına gelir.
Bu kavram;
•Kimlik saptaması,
•Belgeleme,
•Araştırma,
•Muhafaza,
•Koruma,
•Geliştirme,
•Güçlendirme,
•Örgün ve yaygın eğitim yoluyla kuşaktan kuşağa aktarma,
•Kültürel mirasın değişik yanlarının canlandırılması, gibi yöntemleri içerir.
UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi
Somut olmayan kültürel mirası daha gözle görülür kılmak, önemi konusunda bilinçlenmeyi sağlamak ve kültürel çeşitliliğe saygı içinde diyaloğu desteklemek için, Taraf Devletlerin teklifi üzerine, insanlığın somut olmayan kültürel mirasının temsili bir listesi hazırlanır, güncellenir ve yayımlanır. Temsili listede yer alan Türkiye’ye ait unsurlar şunlardır:
1. Meddahlık
2. Mevlevi Sema Töreni
3. Aşıklık Geleneği
4. Karagöz
5. Nevruz
6. Geleneksel Sohbet Toplantıları
7. Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali
8. Alevi-Bektaşi Ritüeli: Semah
9. Tören Keşkeği Geleneği
10. Mesir Macunu Festivali
11. Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneği
12. Ebru: Türk Kağıt Süsleme Sanatı
13. Geleneksel Çini Ustalığı
14. İnce Ekme Yapma ve Paylaşma Kültürü: Lavaş, Katırma, Jupka, Yufka
Somut Olmayan Kültürel Miras Envanter Çalışmaları
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi gereğince her Taraf Devlet, korumak için tespit amacıyla kendi toprağı üzerindeki somut olmayan kültürel miras envanterini, kendi durumuna uygun olacak biçimde hazırlar ve güncelleştirir. Türkiye'nin; iki çeşit ulusal envanteri bulunmaktadır. Bunlar:
1. Yaşayan İnsan Hazineleri (YİH) Ulusal Envanteri,
2. Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) Ulusal Envanteri
Envanterle ilgili işlem basamakları şunlardır:
1. İllerde öncelikle ilgili kurum/kuruluş, araştırma merkezi/enstitü, sivil toplum kuruluşu temsilcileri ile uzmanlar ve gerekli durumlarda somut olmayan kültürel miras taşıyıcılarının katılımı ile İl Tespit Kurulları oluşturulur.
2. Bu Kurullar kendi illerindeki somut olmayan kültürel miras unsurları ile yaşayan insan hazinesi aday önerilerini, gerekli tespit formlarını doldurmuş halde periyodik olarak yılda iki kez Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğüne gönderir.
3. Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, illerden gelen verileri kendi bünyesinde ilgili kurum/kuruluş, araştırma merkezi/enstitü, sivil toplum kuruluşu temsilcileri ile uzmanlar ve gerekli durumlarda somut olmayan kültürel miras taşıyıcılarının katılımı ile oluşturduğu Uzmanlar Komisyonunda değerlendirerek, envantere alınacak unsurları belirler ve Makam Onayına sunar.
4. Envantere alınması kararlaştırılan unsurlar, envanter sistemine kaydedilir ve Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğün web sitesinden kamuoyuyla paylaşılır.
Somut olmayan kültürel miras ulusal envanterlerinin temelini il envanterleri oluşturmaktadır.