Tarihi güvercinliklerin restorasyonu için Anıtlar Kurulu onayı bekleniyor
Kayseri'nin Melikgazi ilçesi Belediye Başkanı Memduh Büyükkılıç, bağlarıyla ünlü Gesi'nin tanıtımında, dünyada bir benzeri olmayan çok sayıdaki güvercin evinin tek tek belirlendiğini ve restorasyonunun yapılması için Anıtlar Kurulu'ndan onay beklediklerini söyledi.
Başkan Büyükkılıç, "Tarihi Roma dönemine kadar dayanan, eti, gübresi ve tüyünden yararlanılan güvercinlerin barındığı, kuşluk, güvercinevi ve burç adıyla tanınan bu eserlerle ilgili olarak belediyedeki ekiplerimiz kapsamlı bir çalışma yaptı. Bunun sonucunda halen ayaktaki 150 kuşluğun rölöveleri çıkarıldı. Restorasyonları için Anıtlar kuruluna başvurduk. Büyük bölümü şahıslara ve onların arazilerinde olan kuşlukların korunması için çalışmalara başladık. İlk planda dört ayrı mimari tarzında yapılmış , 4 tip Kuşevinin onarımını yapacağız. Birbirine yeraltından geçişli Kuşevleri konusunda Anıtlar Kurulu 50 tanesiyle ilgili gerekli incelemeyi yapıp, onay verdi.146'sının onay işlemleri 2019 veya 2020 yılını bulabilecek gibi görünüyor. Tümüyle ilgili onay aldıktan sonra başta çevre düzenlemeleri olmak üzere tümünü elden geçirip, eski haline dönüştüreceğiz. Bu konuda belediyemizin Kentsel Tasarım Müdürlüğü uzmanları yoğun bir çalışma ve çaba içinde" dedi.
KUŞLUKLARIN GEÇMİŞİ ERKEN ROMA DÖNEMİNE KADAR İNİYOR
Gesi mahallesi ve çevresindeki Kuşevlerinin yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çektiğini ve çok sayıda bilim adamı ve televizyon kanalının Gesi'yi ziyaret ederek bilgi topladığını, çekim yaptığını belirten Büyükkılıç, "Yabani güvercinlerin konaklama yeri olan, at nalı şeklinde 'Burç' denilen yeryüzündeki baca tipi yapının alt kısmında 5 - 10 - 15 metrekarelik odacıkları bulunan yapılara kuşluk deniyor. Gesi'deki kuşluktan elde edilen güvercin gübreleri, Gesi bağları ve bahçelerinde kullanılıyor. Güvercinlerin etlerinden de yararlanılıyor. Özellikle Gesi ve çevresinde sıkça görülen ve halk arasında kuşluk, güvercinlik diye tabir edilen kuş evleridir. Gesi'de ağırlıklı olarak Efkere ve Kayabağ köyleri arasında yoğunlukla göze çarpmaktadır. Tam olarak hangi tarihte inşa edildiği bilinmekte fakat Roma döneminde yapıldığı tahmin edilmektedir. Gesi yakınlarındaki güvercinliklerin geçmişi Erken Roma Dönemine, hiç değilse Ortaçağ’a kadar götürülebilir. Bugün Gesi-Kayabağ, Güzelköy- Gesi, Güzelköy-Gürpınar arasındaki vadilerde yüzlerce güvercinlik yer almaktadır. Ayrıca Yeşilyurt (Mancusun), Özlüce (Vekse), Bağpınar (Isbıdın) ve Ağırnas’ta da güvercinlikler bulunmaktadır.1800'lü yıllardan bu yana da yoğun olarak kullanıldığını biliyoruz. Kuşluklar genel olarak 2 bölümden oluşur; baca kısmı ve yuva kısmı. Baca kısmı kuşluğun dışarıdan görünen baca şeklinde taşlarla örülü ve yüksekliği yaklaşık 2 metreyi bulan kısmıdır. Yuva kısmı ise derinliği yaklaşık 2 metre. iş genişliği ise 4-5 metredir. Bu kuşluklar gerek kuşların gübresinden faydalanmak gerekse de etinden faydalanmak için yapılmıştır. Günümüz şartları değişmesi ile birlikte bugün yıkılmaya yüz tutmuş ve bakımsız haldedir" diye konuştu
KUŞLUKLAR ANADOLU İNSANININ EKOLOJİK DENGEYİ SAĞLAMA ÖRNEĞİ
Başkan Büyükkılıç, tek tek birer mimari değer olan yapıların bir araya geliş şekli daha da etkileyici. İster vadi yamaçlarında, ister sırtlarda, ister daha düz alanlarda olsun, güvercinliklerin bulunduğu çevreler büyük heykellerle oluşturulmuş fantastik birer sergi alanını andırır. Form çeşitliliği, peyzaja uyumları, raslantısal gibi görünen ama duyarlı bir biçimde ve ustaca sağlanan komşu birimler arasındaki bütünlük, beraberlikleri dikkat çekicidir.. Bu yapılar büyük bir heykel sergisi gibi vadi ve tepeleri süsler, mimari formun gücünü ve güzelliğini dağlara taşlara yayar''
KİMYASAL GÜBRELER KUŞLUKLARIN İŞLEVİNİ BİTİRDİ
Gesi mahallesi sakinlerinden 'Halaoğlu' lakaplı araştırmacı Ahmet Ogün'de kuşluklarla ilgili olarak ''Daha önceki dönemlerde olduğu gibi XX. yüzyılın ilk yarısında da yoğun şekilde kullanıldığı anlaşılan Gesi güvercinlikleri bugün işlevlerini büyük çapta yitirmiştir. En başta, tarımdaki gelişmeler besin ve gübre kaynağı olan güvercinlerin önemini azaltmıştır. Kümes hayvanı besiciliğinin yayılması, güvercin etinin; yeni gübre türleri de güvercin gübresini arka planlara itmiştir. Tarımda kimyasal gübre kullanımının yaygınlaşması ise, diğer birçok canlı gibi güvercinlerin zehirlenmesine ve nüfuslarının azalmasına neden olmuştur. Son 50 - 60 yıl içinde Kayseri’nin kırsalında yaşayanlar, tarım ve hayvancılıkla uğraşmayı yavaş yavaş bırakmış, kent-türü üretim ve yaşama biçimini benimsemiştir. Güvercin beslemek gibi “emek-yoğun” bir üretim şekli hem zahmetli, hem risklidir" dedi.
GÜVERCİNLİKLER VE GÜVERCİN BURÇLARI
Güvercinlik veya kuşluklar Kayseri’nin ilginç yapıları arasındadır. Özellikle, kentin doğu-kuzeydoğusunda yer alan Gesi ve çevresindeki vadilerde çok sayıda güvercinlik vardır. Gesi’den Kayabağ’a(Darsiyak) ve Güzelköy’e (Nize) giden yollar boyunca önce tek tük ve aralıklı olarak, sonra arka arkaya sıralanan değişik formlarda güvercinlik burçları görülür. Arazinin eğimine uydurularak konumlandırılan ve sağa sola, yolların altına üstüne, vadinin iki yanına serpiştirilen bu burçlar etkileyici bir görünüm sergiler. Geometrileri muntazam, taş işçilikleri özenlidir. Eskiden 'kuşhane' olarak da adlandırılan güvercinliklerin ortaya çıkmasında bölgenin tabanını oluşturan tüf kayalarının önemli bir rolü vardır. Kayseri yakınlarındaki güvercinlikler genellikle iki bölümden oluşmaktadır; ilk bölüm yamaçlara oyularak yapılan barınak veya yuva bölümü, diğeri bunun üzerine oturtulan ve kuşların yuvalarına girip çıkmalarını sağlayan baca veya burç bölümüdür. Yuva bölümü dışarıdan algılanmaz. Yuvalar bir orta mekân etrafına oyulmuş, daha küçük odacıklardan oluşur. İnsanların yuvaya ulaşımı biraz aşağıdan, eğimin elverdiği bir noktadan başlayan kısa bir tünel yardımıyla olur. Bir insanın ancak geçebileceği boyutlarda olan bu tünel, ya eğimli ya da basamaklı bir yükselişle yuva kapısına ulaşır. Kapı, genellikle yuvanın zemininden birkaç basamak daha yukarıdadır. Yuvada biriken gübre, önce yuva içinde toplanır, sonra çuval veya torbalar içinde dışarı taşınır. Yazın kendi yiyeceğini kendi bulan güvercinlere sadece kış aylarında yem atılır. Güvercinliğin görünen üst bölümü güvercinlerin yuvalarına girip çıkmalarını sağlayan ve yuvayı çevre etkenleri ve kuşlara zarar verebilecek (sansar, tilki, kurt,ayı gibi) her türlü canlıdan koruyan bölümdür. Burçlar, moloz veya yarı işlenmiş kesmetaşlardan yapılmıştır. Dairesel bacaların yapımında moloz taş, köşeli olanlarda genellikle kesme taş kullanılmıştır. Duvar örgüleri özenli, yapımda kullanılan taşların renk ve boyutları birbirleriyle uyumludur. Yapımlarında bağlayıcı malzeme olarak çoğunlukla çamur harcı kullanılmıştır.
Oktay Ensari - Olcay Düzgün - DHA