Tonyukuk ve Orhun anıtları için yeni müzeler inşa edilecek

Türklere ait bilinen en eski arkeolojik ve yazılı eserlere ev sahipliği yapan Moğolistan'da çalışmalarını sürdüren Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı'nın projeleri çerçevesinde Türkiye ile Moğolistan'ın ortak kültürel değerlerinin korunması ve görünürlüğünün artırılması hedefleniyor.

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) Başkanlığı, Türklere ait bilinen en eski arkeolojik ve yazılı eserlere ev sahipliği yapan Moğolistan'da 1994'ten beri yürüttüğü çalışmalar kapsamında bugüne kadar 617 proje gerçekleştirdi. TİKA'nın projeleri ülkedeki eğitim, sağlık gibi alanların desteklenmesi, ekonomik, idari ve sivil altyapının geliştirilmesi, sosyal altyapı hizmetlerinin düzenlenmesi, üretim sektörlerinin desteklenmesi ve kültürel iş birliğinin ilerletilmesi gibi alanlarda yürütüldü.

TİKA Moğolistan'daki faaliyetlerine Türkiye'nin Ulanbator Büyükelçiliğinin 1996'da kurulmasından iki yıl önce bu ülkedeki Türk anıtlarını koruma kapsamında başladı. TİKA'nın Ulanbator Ofisi, 2004'te çalışmalarına hız verdi ve bugüne kadar 617 proje tamamladı.

Bitirilen 617 proje içinde eğitim alanında okullar, yurt binaları ve kreşler, sağlık alanında kliniklerin inşası, sağlık kurumlarının tefrişatı, tadilatı ve tıbbi malzemeler sağlanması, hamileler için hastane yakınlarında dinlenme evleri, tarım ve hayvancılık alanında seralar kurulması, hayvan yemleri dağıtılması gibi çalışmalar önemli yer tutuyor.

Eğitim Faaliyetleri

TİKA Başkan Danışmanı Kamil Kolabaş, TİKA Başkanı Serdar Çam'ın da talimatıyla dil, din, ırk ayrımı gözetmeksizin nerede mazlum varsa yardım yaptıklarını, bu hedefle Moğolistan'da da çalışmalar yürüttüklerini belirtti. Kolabaş, Moğolistan'da en önemli ihtiyaçların eğitim alanında görüldüğünü, özellikle kız yurdu ihtiyacının büyük olduğunu söyledi.

Kolabaş, Türkiye'den hayırseverlerin katkıları ve TİKA'nın çalışmalarıyla başkent Ulanbator başta olmak üzere Bayan-Ölgi, Hovd, Uvs gibi üniversitelerin bulunduğu vilayetlerde harekete geçtiklerini anlattı. Bayan-Ölgi ve Hovd'da 50'şer kişilik iki yurdun tamamlanarak faaliyete geçtiği, tefrişatlarını TİKA'nın yaptığı bilgisini paylaşan Kolabaş, son olarak başkent merkezinde 100 kız öğrencinin barınmasını sağlayacak, kadınlara yönelik eğitim ve spor salonları olan modern bir yurt binası yaptıklarını aktardı.

Kolabaş, "Bu yurt binamız da 2019-2020 öğretim yılında açılmış olacak. Üniversitede okuyan Moğolistan vatandaşı kız öğrenciler bu yurtta kalacak. Biz Kazak, Müslüman veya Moğol hiçbir ayrım yapmıyoruz. İleride bu öğrencilerin hepsinin fahri konsolos gibi çalışmasını sağlamaya çalışıyoruz." dedi.

TİKA, Diyanet İşleri Başkanlığı ve sivil toplum kuruluşları, ortak çalışmalarla Moğolistanlı öğrencilerin Türkiye'de 2 yıl süreyle eğitim alması için projeler de yürütüyor. Kolabaş, "Bu öğrenciler hem dini hem mesleki eğitim alıyor. Ülkelerine döndükleri zaman belletmen, kreşlerde çocuk gelişimi uzmanı gibi görevler yapıyor. Hepsi iş buluyor ve hepsi de oldukça başarılı." diye konuştu.

TİKA Başkan Danışmanı Kamil Kolabaş: Soydaş topluluklar unutulmadı

TİKA, Moğolistan'da yaşayan soydaş topluluklara da özel önem gösteriyor. TİKA Başkan Danışmanı Kolabaş, bu topluluklardan Tuva halkı için keçe atölyesi kurulduğunu, Tuva Türkü öğrenciler için yurtlar yapıldığını ve Tuvaca dil dersi verilen tek okulun tamiratının tamamlandığını söyledi.

Moğolistan'daki sayıları 800'e kadar düşen, dilleri ve kültürleri kaybolmaya yüz tutmuş Duha Türkleri de unutulmayan soydaş topluluklar arasında. Kolabaş, ren geyiği besleyerek yaşamlarını sürdüren Duha Türklerine daha önceki yıllarda ren geyiği verildiğini, Duha Türkleri için dilleri ve kültürlerini yaşatabilmelerine yardım amacıyla Hövsgöl vilayetinde bir kültür merkezi kurulduğunu aktardı.

Kolabaş, "Duha Türklerinin dilinin kaybolmaması için dil öğretimi ve yazılı materyaller oluşturulmasına yönelik çalışmalarımız sürüyor. Ayrıca Duha Türklerine gelir getirecek bir turizm yeri için 6 çadırlık bir kamp yeri hazırlıyoruz. TİKA olarak Duha Türkleri için özel uğraş veriyoruz." dedi.

- Tonyukuk ve Orhun anıtları için yeni müzeler

Türkiye ile Moğolistan'ın ortak kültürel değerlerinin korunması ve görünürlüğünün artırılması için de çalışmalar yapılıyor.

TİKA Ulanbator Program Koordinatörü Emrah Ustaömer, bu kapsamda şu anda açık alanda koruma altında tutulan Tonyukuk Anıtlarının korunacağı ve sergileneceği bir müze yapılması için projenin hazırlandığını, ihalesini nisan ayında yapmayı planladıklarını belirtti.

Tonyukuk Müzesi 3 bin metrekare olacak. Müzenin ayrıca lojmanları ve otoparkları bulunacak. Bu projeyle Tonyukuk Anıtı ve etrafındaki Göktürk eserlerinin çağdaş müzecilik anlayışıyla sergilenmesi hedefleniyor. Müzenin 2019 içinde hayata geçirilmesiyle kış aylarında hava sıcaklığının eksi 40 derecelere düştüğü bölgedeki eserler rahatça ziyaret edilebilecek. TİKA, 2014'te 11 kilometrelik Bilge Tonyukuk kara yolu projesini tamamlayarak, bölgeye ulaşımın kolaylaştırılmasını sağlamıştı.

TİKA'nın projelerinden bir diğeri de Orhun Anıtlarının sergilendiği müzenin yıkılarak yerine çağdaş bir müze binasının inşa edilmesi. Mevcut binanın durumunun içindeki eserlerin yeterince korunmasına imkan tanımadığını belirten Ustaömer, Orhun Anıtları ve müzedeki diğer eserlerin sergileneceği yeni bir binanın acilen yapılması gerektiğini söyledi.

Anıtlara ulaşımın sağlanması amacıyla TİKA tarafından yaptırılan 46 kilometrelik Bilge Kağan kara yolu 2006'da açılmıştı.

- Atatürk Okuluna destek

TİKA, Moğolistan'da eğitim projelerine de ağırlık veriyor. Bu çerçevede polislere, doktorlara, küçük ve orta boy işletme sahiplerine, hatta cezaevlerindeki mahkumlara eğitim imkanları sağlanıyor.

Eğitim projeleri kapsamındaki yerlerden biri başkent Ulanbator'un en büyük ve prestijli okullarından Atatürk Okulu. Yaklaşık 3 bin 200 çocuğun eğitim gördüğü okulda haftada 4 saat seçmeli Türkçe dersleri veriliyor. Okulun dış cephesi ve pencerelerini yenileyen TİKA, okula bir tiyatro sahnesi yaptı. Moğolistan'da "Atatürk" adını taşıyan tek okulun spor salonunun yenilenmesi çalışmaları da devam ediyor.

TİKA, eğitim projeleriyle ayrıca her sene 23 Nisan'da Moğolistanlı öğrenci ve öğretmenlerden oluşan grupları Türkiye'ye gönderiyor.

- Moğol devleti yakından ilgileniyor

Başkanlığın Moğolistan'daki büyük projelerinden biri de Ulusal Yönetim Akademisinin yenilenmesi. Moğolistan'da yakın zamanda çıkarılan bir kanunla özellikle üst kademelere çıkmayı hedefleyen tüm bürokratların eğitimden geçmesi gerekiyor.

TİKA, bu eğitimin verildiği akademide daha önce kütüphane ve bazı derslikleri yenilemişti. Şimdi ise akademinin talebiyle kurumun bir binasının eğitim ve kalkınma merkezine dönüştürülmesi için tadilat yapılması planlanıyor. Türk-Moğol diplomatik ilişkilerinin 50. yıl dönümünün kutlandığı 2019'da bu projenin de hayata geçirilmesi hedefleniyor. Tadilat işinin proje çizimi ve ihalesi tamamlandı. Gelecek hafta yer teslimi ile projeye başlanıyor.

Moğolistan Başsavcılığına arşiv dolaplarının temin edilmesi ve kurulması da TİKA'nın Moğolistan'da önem verdiği projelerden. Moğolistan adli arşivlerinin düzenlenmesini sağlayacak projeye Moğolistan devleti de özel önem veriyor ve yakından ilgileniyor.

- Müslümanlar da unutulmuyor

TİKA, Moğolistan'da yaşayan 150 bine yakın Müslüman'ı da unutmuyor. Ulanbator'da Elbirliği Derneğine bağlı Tolgoyt Hz. Ömer Camisi'nin tadilatını yaptıran TİKA, başkentin 230 bin nüfuslu bölgesinde kültür merkezi hizmetinin geliştirilmesine ve Kazak asıllı Müslümanlar için dini ihtiyaçlarını gidermesine katkı sağladı.

Başkentin Nalayh bölgesinde ülkenin en büyük ve görkemli camisini de içeren Konya Kültür Merkezinin inşaatı ve teşrifatı da TİKA'nın katkılarıyla tamamlandı.

Uvs, Hovd ve Darhan-Uul vilayetlerinde yaşayan Müslümanların dil, kültür, örf ve adetlerini muhafaza ederek gelecek nesillere aktarabilmeleri ve özellikle gençlerin boş vakitlerini değerlendirebilmeleri amacıyla cami, minare, lojman, gasilhane, kazan dairesi, eğitim sınıfı, çok amaçlı salon, banyo, tuvaletten ibaret birer kültür merkezi kurulması düşünülüyor.

TİKA, Darhan vilayetinde de bir kültür merkezi yapmak için ihaleyi tamamladı. Bu merkez için hazırlanan proje haftaya yer teslimiyle başlayacak.

Ayrıca Ulanbator’da yaşayan Kazak asıllı Müslüman çocuklar için de 100 öğrenci kapasiteli bir kreş kurulması planlanıyor.

- Moğolistan halkı müteşekkir

TİKA Ulanbator Program Koordinatörü Emrah Ustaömer, Moğolistan'daki çalışmalarının halk arasında büyük beğeniyle takip edildiğini söyledi.

Ustaömer, "Moğolistan ofisimiz çok tanınan bir ofis. Buradaki valiler ve kaymakamlar sürekli bizi ziyaret ediyor. Kimisi çok uzaklardan, 1 günlük yollardan bizi ziyarete geliyor ve teşekkürlerini sunuyor. Bize sürekli halk adına valiler ve kaymakamlardan teşekkür yazıları geliyor. Moğolistan'da Güney Kore, Japonya, ABD ve Türkiye'nin oldukça aktif olduğunu söylüyor. Her yerde TİKA'dan bahsediliyor. Önemli donör ülkeler arasına girmiş bulunmaktayız. Halk da bizi sevgiyle karşılıyor." dedi.

Tuğrul Çam- AA