Yazma Eserler ve Dijitalleşme Çalıştayı başladı
Türkiye Yazma Eserler Kurumu (TYEK) Başkanlığı tarafından düzenlenen "Yazma Eserler ve Dijitalleşme Çalıştayı" başladı.
Rami Kütüphanesi'nde ilki düzenlenen çalıştayın açılışında konuşan TYEK Başkanı Coşkun Yılmaz, dijitalleşmenin derinlemesine bilinmesi gerektiğini söyledi.
Artık sadece araçsal değil, öğrenen, birlikte iş yapılan teknolojilerden bahsedildiğini belirten Yılmaz, "Bu hepimiz için hem bir fırsat hem de heyecan verici bir sorumluluk." dedi.
"Dijitalleşme" denildiğinde ilk olarak kağıt belgeleri sanal ortama aktarıp erişilebilir hale getirmenin akla geldiğini dile getiren Yılmaz, şunları kaydetti:
"Ancak bizi bekleyen çok daha büyük bir ufuk var. Elimizdeki birincil kaynakları büyük veriye dönüştürmeliyiz. Makine eğitimi, otomatik transkripsiyon, etiketleme ve derin analiz imkanlarıyla yazma eserlerimiz sadece arşivlerde korunmuş belgeler olmaktan çıkıp, insanlık için yeniden keşfedilecek birer hazineye dönüşebilir. Alıştığımız kataloglama sistemleri de bu yolda değişiyor. Semantik aramalara olanak tanıyan, anlam odaklı sistemlere geçmemiz şart. Yayınlarımızı PDF formatında paylaşımın ötesine gitmeliyiz. Eserlerimizi makinelerin anlayabileceği, işleyebileceği formatlarda sunmalıyız. İşte bu noktada yapay zekayı tüm süreçlerimize entegre etmek kaçınılmaz hale geliyor."
- "Dijitalleşme süreçlerinde uzmanlaşmış kişilere duyulan ihtiyaç artıyor"
Coşkun Yılmaz, bu dönüşümde uluslararası dijitalleşme standartlarına uyum sağlamanın ve bağlı veri altyapısı oluşturmanın büyük önem taşıdığını, uluslararası kataloglarla yer, kişi ve eser veri tabanlarıyla bağlantı kurulması gerektiğini, bunu başarmak için de ulusal ve uluslararası işbirliğine ihtiyaç olduğunu ifade etti.
Türkiye'de dijital, sosyal ve beşeri bilimler alanında kayda değer bir birikim oluştuğunu ancak bunun daha da geliştirilmesi ve desteklenmesi gerektiğini vurgulayan Yılmaz, "Bugün burada farklı disiplinlerden bir araya gelen siz değerli uzmanlar, arşivciler, tarihçiler, dilciler, mühendisler bu sürecin gücünü ve zenginliğini temsil ediyorsunuz. Yaygın bir korkumuz var. 'Teknoloji insanı dışlayacak.' deniliyor. Tam tersine, dijitalleşme süreçlerinde görüyoruz ki iyi yetişmiş, belge türleri ve yazım biçimleri konusunda uzmanlaşmış kişilere duyulan ihtiyaç artıyor." diye konuştu.
Çalıştayın bir başlangıç olduğunu, çıkan fikirlerin takip edilerek somut uygulamalara dönüştürüleceğini belirten Yılmaz, "Çok değerli el yazması kaynaklarımızı, en verimli dijital teknolojilerle büyük veriye dönüştürerek hep birlikte bütün dünyaya açmayı amaçlıyoruz. Başkanlık olarak ayrıca hem dijitalleşme hem de yapay zeka çalışmalarına öncülük yapmak istiyoruz. Yakından ilgilendiğimiz yapay zeka konusunda çalıştaylar düzenlemeyi de planlıyoruz." dedi.
- "Yazma Eserlerde Dijital Görüntüleme" konuşuldu
İstanbul Medeniyet Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bilgin Aydın'ın başkanlık yaptığı ilk oturumda, TYEK Kitap Şifahanesi ve Arşiv Dairesi Başkanı Nil Baydar, "Yazma Eserlerde Dijital Görüntüleme: Teknik, İhtiyaç, Kullanım" konulu sunum yaptı.
Başkanlık bünyesinde yazma eserlerin daha kolay erişilebilir olması, korunması ve çeşitli alanlarda kullanılması için gerçekleştirilen dijitalleştirme çalışmalarına değinen Baydar, süreçte hızın yanı sıra hasarsız işlem ve kalite gibi konuların da önem taşıdığını kaydetti.
Baydar, yazma eserlerin 2003'te Süleymaniye Devlet Kütüphanesi'nde dijitalleştirilmeye başlandığını, 2012'den itibaren de çalışmaların TYEK bünyesinde yeni teknolojilerden faydalanılarak devam ettiğini aktardı.
- "Teknolojik gelişmeleri insan yararını düşünerek takip ediyoruz"
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dış İlişkiler ve Tanıtım Dairesi Başkanı Cevat Ekici de çalıştayda "Devlet Arşivleri Başkanlığı Dijital Yayın ve Sergi Faaliyetleri" başlıklı konuşmasında, Başkanlık bünyesinde 34 yıl önce 1991'de dijitalleştirme biriminin kurulduğunu aktararak, "Başkanlığın hem devletin yaşayan hafızası hem de hukuki ve tarihi temsiliyet niteliği yüksek bir kurum olması sebebiyle dijital çağın gereklerine Türkiye'de en erken dönemden itibaren uyum sağlamaya çalışan kurumların başında gelmiştir." ifadelerini kullandı.
Başkanlığın tematik şekilde zikredilen akademik yayınların tamamını araştırmacıların açık erişimine sunarak yurt içi ve dışında birçok kuruma da örnek teşkil ettiğinin altını çizen Ekici, "Devlet Arşivleri Başkanlığı günümüzde dünyada yaşanan teknolojik gelişmeleri insan odaklı, insan yararını düşünerek takip eden ve kullanan bir kurum olarak sahip olduğu hafıza misyonunu yerine getirmenin ve sürdürmenin gayreti içindedir." değerlendirmesini yaptı.
Oturumda ayrıca Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi Direktörü Tuba Akbaytürk Çanak, "Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi ve Dijital Koleksiyonlar", hattat Mehmet Özçay ise "Dijitalleşme ve Kalitenin Önemi" başlıklı konuşma yaptı.
- Yapay zeka uygulamaları da ele alınıyor
Çalıştayda, kültürel mirasın korunması, yaygınlaştırılması, tesirinin artırılması ve geleceğe aktarılması için yazma eserlerin dijitalleştirilmesi gibi konular ele alınıyor.
Yazma eserlerin dijital edisyonunda metin kodlama, yapay zeka uygulamaları, dijitalleştirilmiş eserlerin otomatik işlenmesi, yazma eserler için dijital veri üretimi ve işlenmesi de çalıştayın konu başlıkları arasında bulunuyor.
Doç. Dr. Yaşar Çolak, Dr. Önder Bayır, Neslihan Sandal, Öğr. Gör. Selçuk Süzmetaş, Atilla Beşli, Doç. Dr. Güssün Güneş, Lütfü Kılınç, Doç. Dr. Abdurrahman Atçıl, Dr. Fatma Aladağ, Dr. Esma Fatıma Taşdemir, Abdullah Seçgin, Dr. Ahmet Kaplan, Prof. Dr. Bahadır Kürşat Güntürk ve Prof. Dr. Reda Alhajj da çalıştayda konuşmacılar arasında yer alıyor.
AA Ahmet Esad Şani