Zerzevan’da Mithras tapınağı izi
Zerzevan Kalesi’nde yürütülen kazı çalışmalarında arkeologların keşfettikleri yer altı tapınağının, Roma döneminde gizemli bir topluluk olan Mithras Tarikatı’na ait olabileceği değerlendiriliyor.
Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde, Mardin yolunun kenarındaki bir tepe üzerinde bulunan Zerzevan Kalesi harabelerinde, 2014 yılında kazı çalışmalarına başlandı. Dicle Üniversitesi Arkeoloji Fakültesi’nin yönettiği kazı çalışmalarına üç yılda pek çok keşif yapıldı.
Bir yer altı kilisesi, gizli geçitler, sığınak, askerlere ait konutlar, kaya mezarları, sunaklar, su sarnıçları, takılar, bronz sikkeler, pek çok askeri ve tıbbi malzemenin bulunduğu Zerzevan (Samachi) Kalesi’nin tarihsel önemi büyük. Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırında bulunan kale, yanından geçen ve Perslerin ‘Kral Yolu’ dedikleri ticaret ve askeri yolun korunmasını sağlamış. Yol, Asurlular tarafından da batı seferlerinde kullanılmış. 3. yüzyılda yapılan ve kullanılmaya başlayan kale, Halid Bin Velid önderliğindeki İslâm orduları tarafından alındığı 639 yılına kadar varlığını sürdürmüş.
"Zerzevan bir döneme ışık tutacak"
Zerzevan Kalesi’nin bölgedeki ilk Roma dönemi kazısı olduğunu belirten kazı başkanı Doç. Aytaç Coşkun, geniş bir alanda yürütülen çalışmaların bölgedeki Roma varlığına ilişkin pek çok soruyu yanıtlayacağını düşünüyor:
“Tepenin üzerinde surlar içerisinde yer alan Zerzevan veya araştırmalarımızdan ulaştığımız sonuca göre Samachi Kalesi, 57 bin metrekarelik bir alan üzerine inşa edilmiş. Bu alan Roma İmparatorluğu için çok önemli. Doğu sınırını koruyor ve yaklaşık bin askerin görev yaptığını tahmin ediyoruz. Önemli çünkü bu kale düşerse Diyarbakır ve Anadolu’nun düşmesi de gündeme gelecekti. Nitekim İslâm orduları tarafından alındığında, önce Diyarbakır sonra Anadolu fethedildi. Zerzevan kazılarının, özellikle İ.S. 3 ile 7 yüzyıl arasında süren Roma - Sasani mücadelelerine sahne olan döneme ve erken Hıristiyanlık dönemine dair yeni bilgiler verebileceğini düşünüyoruz. Bu açıdan oldukça heyecan verici ve tarihe ışık tutacak özellikte.”
Gizemli tarikat Mithras
Ezoterik olarak nitelendirilen ve sırları ancak tarikata kabul edilenlere açıklanan Mithras’ın mistik bir Roma dini ve kültürü olduğunu söyleyen Doçent Aytaç Coşkun, bu tarikata mensup Roma askerlerinin olduğunu ve Zerzevan’da yeni keşfedilen mabedin de onlara ait olduğunu düşündüklerini anlatıyor:
“Mithras bir din veya tarikat, mistik bir Roma kültürü olarak nitelendirilebilir. Tarih boyunca gizemini korumuş ve sırlarını ancak mensupları ile paylaşmıştır. Romalı askerler arasında da yaygınlığı bilinmektedir. Zerzevan’da yeraltında kilise, sunak, gizli geçitler ve sarnıçların yanı sıra yeni keşfettiğimiz bir yapı daha var. Bu yapıyı henüz tam incelemedik. Sadece küçük bir bölümden içeriye girerek gözlemde bulunduk. Yapısı ve bir takım özellikleri nedeniyle çok yüksek ihtimalle bir Mithras tapınağı olduğunu düşünüyoruz. Kazı dönemimiz kış şartları nedeniyle bitti. Şubat ayında yeniden başlayacağız. O zaman bundan kesinlikle emin olabileceğiz. Bu bölgedeki ilk Mitras tapınağı özelliğini taşıyacaktır.”
Dicle Üniversitesi Rektörü Talip Gül, "Zerzevan Kalesi Kazıları gibi arkeolojik alanda ses getirecek ve bölge tarihine katkıda bulunacak bu gibi çalışmalar kazının yürütücüleri olarak bizlere gurur veriyor. Tarihin çok bilinmeyen bir dönemini aydınlatacak keşiflerde bulunmak doğrusunu isterseniz çok heyecan verici" dedi. Çınar Kaymakamı İsmail Şanlı da “Sur, kule, kilise ve sığınak gibi pek çok önemli mimari yapı onarılarak ören yerinin turizme açılması ve ülkemizin kültürel tanıtımına katkıda bulunması bekleniyor." diye konuştu.