Anadolu hipotezi nedir? Anadolu teorisi neyi savunur?

Anadolu hipotezi, Anadolu teorisi veya yerleşik çiftçi teorisi (The Anatolian Hypothesis ¨-Anatolian Theory- or the sedentary farmer theory); İngiliz arkeolog Colin Renfrew tarafından 1987'de ortaya atılan, Proto-Hint-Avrupalıların yayılmasının Neolitik Anadolu'da başladığını ileri süren arkeolojik teoridir.

Akademik alanda son yıllara kadar Kurgan Hipotezi veya Bozkır Teorisi olarak adlandırılan görüşün alternatifi kabul edimektedir.  Anadolu teorisi, Hint-Avrupa dillerinin MÖ 8.000-9.500 civarında Anadolu'dan tarımın yayılmasıyla genişlediğini iddia eder. Kurgan teorisi ise Bozkır atlılarının M.Ö 6. Binyılda Avrupa ve Yakın Doğu'ya doğru bir genişlemeye dair olası arkeolojik kanıtlara odaklanır

Bu hipotez, Hint-Avrupa dillerinin MÖ 7000 civarında tarımın Neolitik ilerlemesiyle (ilerleme dalgası) Küçük Asya'dan Avrupa'ya barışçıl bir şekilde, demik yayılma yoluyla yayılmaya başladığını belirtir. Buna göre, Neolitik Avrupa'nın çoğu sakini Hint-Avrupa dilleri konuşmuş olmalı ve daha sonraki göçler Hint-Avrupa çeşitlerini diğer Hint-Avrupa çeşitleriyle değiştirmiş olmalıdır.

Orta Doğu'dan tarımın genişlemesi üç dil ailesini dağıtmış olmalıdır: Hint-Avrupa Avrupa'ya, Dravidian Pakistan ve Hindistan'a ve Afro-Asyatik Arabistan ve Kuzey Afrika'ya. Eleştirilere tepki gösteren Renfrew, önerisini belirgin bir Hint-Hitit pozisyonu alma yönünde revize etti. Renfrew'in revize edilmiş görüşleri yalnızca MÖ 7. binyılda Anadolu'da Ön-Proto-Hint-Avrupa'yı yerleştiriyor ve Proto-Hint-Avrupa'nın anavatanı olarak MÖ 5000 civarında Balkanlar'ı öneriyor ve bunu açıkça Marija Gimbutas tarafından önerilen "Eski Avrupa kültürü" olarak tanımlıyor. Bu nedenle Hint-Avrupa dillerinin orijinal kaynağını hala MÖ 7000 civarında Anadolu'da konumlandırıyor.

İnsanlık tarihinde tarıma dayalı yerleşik hayata geçişin ve dillerin evrimleşmesinin tarihsel süreçlerini izaha gayret eden bu arkeoloji varsayımına göre, Hint-Avrupa dilinin yayılması şu adımları izlemiştir:

MÖ 6500 civarı: Anadolu'da Ön-Proto-Hint-Avrupa dili, Anadolu ve Arkaik Proto-Hint-Avrupa dillerine ayrılır; bu dil, ilk çiftçilik yayılımında Avrupa'ya göç eden Ön-Proto-Hint-Avrupa çiftçilerinin dilidir.

Arkaik Proto-Hint-Avrupa dilleri Balkanlar'da (Starčevo-Körös kültürü), Tuna vadisinde (Çizgisel Çömlekçilik kültürü) ve muhtemelen Bug-Dinyester bölgesinde (Doğu Çizgisel Çömlekçilik kültürü) görülür. MÖ 5000 civarı: Arkaik Proto-Hint-Avrupa, Tuna vadisinde Kuzeybatı Hint-Avrupa (İtalik, Kelt ve Cermen dillerinin atası), Balkan Proto-Hint-Avrupa (Gimbutas'ın Eski Avrupa kültürüne karşılık gelir) ve Erken Bozkır Proto-Hint-Avrupa (Toharca'nın atası) olarak ayrılır.

Çiftçilik hipotezinin temel dayanağı, Hint-Avrupa dillerinin yayılmasını arkeolojik olarak bilinen bir olayla, bilim insanlarının sıklıkla önemli nüfus değişimlerini içerdiğini varsaydığı çiftçiliğin yayılmasıyla ilişkilendirmesinde yatmaktadır.