Toros dağlarının arasında sıkışan bir platoda yer aldığı için Antalya'nın turizm pastasından en az pay alan yerler arasında kalan Elmalı ilçesi, tarihi düğmeli evleri, Türkiye’nin en büyük yeraltı gölünün yer aldığı Altınbeşik mağarası, şeyhülislam ve ilahiyatçılar yetiştiren özelliği ile dikkat çekerken, Kültürel Miras Listesindeki ünlü definesi ile de adından bir hayli söz ettiren tarihi bir yerleşim alanı.

Antalya’nın Elmalı ilçesi, tarih boyunca birçok farklı medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Yüzyıllar boyunca bölgede yaşanılan iklim olayları ve doğal afet olayları sonucunda antik kentler hasar görmüş olsalar da ilçede önemli antik kentler bulunmaktadır. 

1- Khoma Antik Kenti

Khoma Antik Kenti, diğer adıyla Hacımusalar Höyüğü, Antalya ili Elmalı İlçesinin 15–20 km. güneybatısında, Hacımusalar ile Beyler köyleri arasında yer alan bir höyüktür. Hacımusalar Höyük, Beyler Höyük olarak da bilinmektedir. Tepe, 350 x 300 metre boyutlarında olup 13 metre yüksekliktedir. 1970’li yıllarda kurutulan bir gölün kenarında, verimli bir ovada yer almaktaydı.

Khoma kelimesi Hellenceden gelmekte olup “tepe, yığın, tümsek” anlamındadır.

Antik tarihçilerin bahsetmediği bu yerleşmeden sadece Plinius bahseder ve eski Lykia birliğinden gelişmiş olan Koinon’un (eyalet birliği) yer aldığı otuz altı kent ve kentçikten biri olduğunu söyler.

Bölgede yüzey araştırması ve arkeolojik kazı yapılmadığından civarda dağınık halde görülen Lykia tipi lahitlerden ve duvar parçalarından başka bir şey görülmemektedir. Burada bulunmuş olan birkaç kitabeden birisinin Lykçe yazılı olması enteresandır.

George Bean’e göre burada dağınık halde bulunan mezarlar Khoma kentçiği kurulmadan önce var olduğudur. M.S. II.Yüzyılda Rhodiapolisli zengin Opramoas’ın büyük yardımlarını görmüş ve Myra metropolitliğine bağlı bir piskoposluk olmuştur.

2- Podalia Antik Kenti

Podalia, Elmalı’ ya 25 km. uzaklıkta eski Avlan Gölünden arta kalan ovada, Karamık köyü yakınındadır. Podalia sözcüğü Luwi dilinden türetilmiş olup ”Göllücek” anlamına gelmektedir. Podalia antik kenti az sayıda antik veya orta çağ kaynağında ismi geçen küçük bir Lykia kentidir.

Kentin lokasyonu uzun yıllar tartışma konusu olup, ancak yakın zamanlarda kesinleştirilebilmiştir. Kent alanı ve yakın çevresinden hiçbir yazıt bilinmemekte; kentin ismi ancak başka Lykia kentlerinde ele geçen çok az sayıda yazıtta yer almaktadır. Buna rağmen Podalia 17 – 18. yüzyıldan başlayarak özellikle nümizmatik alanında, Limyra ve Myra gibi çok daha önemli Lykia kentlerinden önce, ismi geçen bir yerleşim olmuştur. Bu durum, Floransa’nın ünlü Medici Ailesinin koleksiyonunda bulunan ve defalarca yayınlanan bir sikke sayesinde gerçekleşmiştir. Günümüzde, Karemık köyü yakınındaki tepede bazı kalıntılarla karşılaşılmıştır. Bunlar rektogonal tekniğinde yapılmış duvarlara ait parçalardır. Ayrıca Hellenistik çağ ve sonrasına tarihlenen keramik parçaları da yüzeyde çok sayıda bulunmuştur. Bunlar arasında erken Tunç çağına ait keramik parçalarının oluşu Podalia’daki yerleşimin oldukça eskiye indiğini bizlere göstermektedir.

Elmalı'daki Höyükler

Elmalı‘ya bağlı köylerde üç höyük bulunmaktadır. Bunlardan ilki şehrin batısındaki Müğren Köyü’ndeki höyüktür. Arkeolojik yüzey araştırmaları burada çeşitli uygarlıklara ait izler olduğunu göstermektedir. Yine batıda Semahöyük Köyü’nde bulunan ikinci höyüğün üstünde Osmanlı ve Türk mezarlığı bulunduğu için bugüne kadar araştırma yapılmamıştır. Üçüncü ve en büyük höyük ise şehrin güneyinde, Elmalı – Kaş yolu üzerinde, Beyler Köyündeki Beyler Höyüğüdür. Hacımusalar Höyüğü olarak tanınan höyükte yapılan kazılarda, bronz çağından bu yana devamlı bir yerleşimin izleri görülmektedir. Kazılarda çıkarılan arkeolojik buluntular Antalya Müzesi‘nde sergilenmektedir.

Elmalı'daki Tümülüsler

Şehrin doğusunda, Elmalı‘ya 6 km. uzaklıktaki Bayındır Köyü yakınlarındadır. Yan yana duran birkaç tümülüsten birinde yapılan kazılarda M.Ö. 7. yy.a ait buluntulara rastlanmıştır. Antalya Müzesi‘nin özel bir bölümünde sergilenen bu buluntular bölgenin bu dönemdeki yaşamından kesitler vermektedir.

Elmalı'daki Anıt Mezarlar

Elmalı‘da bilinen iki anıt mezar vardır. Bunlardan ilki Karaburun diğeri ise Kızılbel’dedir. Antalya – Elmalı yolu üzerindeki Karaburun Kral mezarı odasının duvarları av ve savaş sahnelerinden oluşan fresklerle süslüdür. Kızılbel mezar anıtı ise şehrin batısında Elmalı – Yuvayol yolu üzerindedir. Kalker bloklardan oluşmuş bir odadan ibarettir.

Elmalı Definesi

1984 yılında Antalya – Elmalı yol çizgisinin hemen kuzeyinde, Kral Mezarı ile Gökpınar Köyü arasında bulunmuştur. 190 adet gümüş antik sikkeden oluşan bu define antika kaçakçıları tarafından Amerika’ya kaçırılmıştır. Halen özel bir kişinin malı olarak Boston Museum Fine Arts’da bulunmaktadır. Yeryüzünün en kıymetli antik sikkesi olarak nitelenen Atina Decadrachmeleri (14 adet, her biri 600.000$) bu büyük define yer almaktadır.

Elmalı'daki Camiler

Elmalı ilçesinde yer alan Selçuklu Camii, Kütük Camii, Sinan-ı Ümmi Camii, Ömer Paşa Camii ve Külliyesi kentin görülmeye değer eserleridir.

Elmalı İlçesi'nin Coğrafi Özellikleri

Elmalı ilçesi, Güney Anadolu’yu kapsayan Toros Dağlarının Batı Akdeniz Bölgesinde uzanan Kıvrımları arasına sıkışmış Çanak şeklindeki bir plato üzerinde kurulmuştur. Kuzey yarımküre 46-46 doğu meridyen düzleminde ve 2503 m yüksekliğe varan Elmalı Dağının güney eteğindedir.
İlçenin kuzeyinde Elmalı Dağı, doğusunda Tilkicilik Tepesi, batısında Topdağı Tepesi, güneyinde de Elmalı Ovası yer almaktadır. İlçe merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 1050-1150 metreler arasında değişir. Elmalı’nın denize 40 km gibi bir dikeyde olması yanında rakımı göz önüne alınınca, ısı ortalamasındaki sahil yayla etkileşmesi açıkça kendini gösterir.

Elmalı Ovası coğrafyacılarca bulundukları köy adlarına göre dört bölüme ayrılmak suretiyle incelenir bu bölümler:

Semahöyük Ovası
Kaşciftliği
Eskihisar
Düden