Antik Mısır'da kutsal sayılan, Thoth’un yeryüzünde vücut bulmuş hali olarak düşünüldüğü için tapınaklarda tapınılan ve antik mezarlarda Tanrı Thoth’a kurban edildiği bilinen milyonlarca mumyalanmış İbis kuşu bulunmuştu. Eski Mısır metinleri, bu canlıların çiftliklerde evcilleştirilerek yetiştirildiğine işaret ediyordu. İncelenen İbis mumyaları bu kanıyı daha da güçlendirdi.

Evrensel Yazarı Günseli Bayram'ın "Antik Mısırlılar, İbis kuşları ve antik DNA" başlıklı yazısı

Antik Mısır Medeniyeti dendiğinde popüler kültürün de etkisiyle ilk akla gelen, Mısır piramitleri ile mumyalar. Antik Mısır’ın mumyalama geleneğinde yalnızca insanlar değil diğer canlılar da vardı. Günümüze kadar kalabilen mumyalar sayesinde geçmişe dair bilgilerimiz artmakta. Antik DNA çalışmaları için ise bir takım pratik zorluklarla karşılaşılsa ve bazı konular hâlâ tartışmalı olsa da mumyalar önemli bir kaynak.

Hayvan mumyaları da keza öyle. Bu canlıların Mısır’ın geleneksel yaşamı için önemli olduğu bilinmekte. Mumyalanan hayvanların sayısı ve çeşitlilikleri de buna işaret ediyor. Kutsal İbis (aynak, Threskiornis aethiopicus) kuşu antik Mısır’ın önemli canlılarından. Mısır’ın antik mezarlarında milyonlarca mumyalanmış İbis kuşu bulunmakta. Bu kuşların Mısır Tanrısı Thoth’a kurban edildiği bilinmekte. Aslında bu kuşların da mumyalar arasında iki çeşidi bulunmakta. Bunların çoğu Thoth’a kurban edilip mumyalanmaktadır. Bazıları ise Thoth’un yeryüzünde vücut bulmuş hali olarak düşünülmekte ve tapınaklarda bunlara tapılmakta, doğal ölümleri sonrasında ise mumyalanmaktadırlar. İkinci türdeki ibislere ait örnek bir mumya Brooklyn Müzesi’nde sergilenmektedir. Bu kuş mumyalarının tarihi milattan önce 600 yıllarına kadar uzanmakta. Bu kadim kuşların isimlerine Cicero ve Pliny the Elderly gibi antik Yunan bilginlerinin metinlerinde de rastlanmakta. Bu miktarda kuşu Antik Mısırlıların nasıl bulduğu konusu bugüne kadar tam olarak bilinmiyordu. Plos One dergisinde bu hafta yayımlanan araştırma (Mitogenomic diversity in Sacred Ibis Mummies sheds light on early Egyptian practices), bu konuya ışık tuttu. Eski Mısır metinleri, bu canlıların çiftliklerde evcilleştirilerek tutulmuş olabileceğine işaret ediyordu. Günümüzde Mısır’da bu kuşların modern popülasyonlarının ne yazık ki bulunmadığını belirtelim.

Araştırmacılar tarihi 2 bin 500 yıl öncesine dayanan 14 kutsal İbis mumyasından DNA örneği alarak analiz etti. Bu örnekler Mısır’ın farklı bölgelerindeki mezarlardan toplandı. Bunun yanı sıra Afrika kıtasında yaşayan modern İbis popülasyonlarından da örnekler toplanarak evrimsel aile ağaçları oluşturdu. Eğer antik Mısırlılar bu kuşları çiftliklerde büyütseydi, in-breeding yani aynı soydan gelenlerin (Benzer olanların) çiftleşmesiyle popülasyon içindeki çeşitlilik daha az olacaktı. Eğer Antik Mısırlılar, milyonlarca kuşu doğadan topladıysa, bu kuşlar birbirine daha az benzer olacaktır ve günümüzdeki yabani tipteki popülasyonlara benzer bir dağılım gösterecektir.

Araştırmacılar kutsal İbislerin çeşitliliğinin günümüzdeki popülasyonlara çok benzediğini ortaya çıkardılar. Oluşturulan evrimsel aile ağaçlarının çeşitlilik bakımından birbirine benzediği gösterildi. Bu da belli dönemlerde bu kuşların doğadan toplanarak kısa süreli olarak evcilleştirildiğine işaret etmektedir. Antik DNA kullanılarak yapılan bu çalışma ile antik Mısırlıların yaşamlarına ve ritüellerine dair bir bilgi de açığa çıkarılmış oldu.

Yazarın diğer yazılarına bu linki kullanarak ulaşabilirsiniz