Güney Arizona’da bulunan gizemli kil heykelciklerin, çöl çiftçilerince 3,000 yıl önceye kadar kullandığı doğurganlık sembolleri olabileceği öne sürüldü.

Güneybatı Amerika'da bulunan en eski heykellerle ilgili araştırmalar sürdürülüyor.

Tucson yakınlarında, dış kültürlere kapalı iki yerli halk köyünde yapılan kazılarda heykellerin sadece ufak bir kısmı bulundu.

Uzun, bombeli nesneler şimdilik Amerika’nın güneybatısında bulunan en erken kil figürleri gibi gözüküyor. Heykellerin ilk bulunduğu 2005 yılından itibaren uzmanlar onların ne olduklarına dair kafa yormuş ve şifa tılsımından oyuncak olduklarına kadar çeşitli teoriler ortaya atmışlardı. En yaygın teoriye göre, heykellerin ailenin devamına gösterilen saygıyı temsil ettiği, vefat etmiş aile üyelerinin ya da uzaktaki akrabaların bir simgesi olduğu düşünülmekteydi.

Fakat son keşfedilen heykelcikler üzerine yapılan yeni araştırma, cinsel ikiliği ifade etmek için erkek ve kadın sembolizminin kullanıldığı doğurganlık sembolleri olduklarını öne sürüyor.

Westland Resources şirketinden Dr. Mark Chenault, 2008’deki Tucson yolu kazılarında heykelciklerin saklandığı yeri bulan takımın bir parçasıydı.

Bu arkeolojik eserlerin aralarında bulunduğu kalıntıların uzandığı dönem, tarımın erken evreleri olarak bilinen, 1850 ila 3500 yıl öncesine, Sonora Çölü’nün bu kısmına yerleşen toplulukların toplayıcılığın yanında çiftçiliğe de başladığı döneme denk geliyor. Bu toplulukların yaptığı çiftçilik, Hohokam yerlilerinin geliştirdiği daha ileri düzey sulu tarımdan çok önceydi.

Chenault, “Geçmişte Hohokam heykelcikleri üzerine kısıtlı birtakım araştırmalar da yapmıştım fakat bu tarımın erken evrelerine tarihlenen bu heykelcikler gibi bir şeyle hiç karşılaşmamıştım. Böylesi sıradışı bir şeyle karşılaşınca onlara daha yakından bakmam gerektiğini düşündüm.” diyor.

Şekil olarak belli belirsiz bir biçimde antropomorfik (insan biçimli) olan heykelcikler kimi zaman göz ya da örgülü saç gibi insani özelliklerle süslenmiş uzun bedenlerden oluşuyor. Figürinlerin alt kısmında, bacak ya da kalça olarak yorumlanan iki parçalı bir bölüm bulunuyor.

Chenault’ya göre 7 ila 10 santimetre arasında uzunluklara sahip heykelcikler pişmemiş ya da hafif ateşte pişirilmiş kilden yapılmış.

Fakat Hohokam yerlilerine ait kil heykellerin, atalara saygı gösterisinde bulunmak için oluşturulup kullanıldığı bilinirken, bu daha da eski eserlerin aynı amaca hizmet etmediği görülüyor, diyor Chenault.

“Atalara saygı fikri daha çok Hohokam heykelcikleri için geçerli. Erken tarım dönemine tarihlenen heykelcikler içinse durum çok daha farklı gözüküyor.”

Bu tarihi Tucson heykellerinin en dikkat çekici kısmı ise belirgin bir şekilde cinsel bir karaktere sahip olmaları. Biçimleri belirgin bir biçimde fallik (erkek cinsel organı), diye belirtiyor Chenault, ama bazılarında göğüs gibi dişilere özgü özellikler de bulunmakta.

Chenault’ya göre bu durum nesnelerin, erkek ve kadın cinselliğinin ikiliğini tek bir figürde cisimleştirerek aynı anda iki cinsiyeti de temsil edebileceğini gösteriyor.

Chenault, “Heykelcikler erkek/kadın cinsel karakteristik özellikleriyle atalara gösterilen saygıdan çok daha farklı bir şeye işaret ediyor. Bu tarz bir cinsiyet değişkenliği, erken tarım evresinde arkeolojik kayıtlarda başka hiçbir yerde karşımıza çıkmıyor, ama cinsel ikilik kavramı aynı tarihte, Meksika Vadisi’ndeki Tlatilco kültürü gibi kimi temas-öncesi Mezoamerika kültürlerinde de görülüyor.

Bana göre, o kadar erken bir zaman aralığında, geniş alanlarda inançlarda bir benzerlik olmuş olabilir. 3,000 yıl önce Sonora Çölü halkları için erkek ve kadın ikiliği gerçekten de bir kültürel motifse bile bu heykelciklerin hangi özel amaçlara hizmet ettiği halen bilinmiyor.”

İçlerinden bazılarının kasten saklandıkları gizlenmiş olarak bulunmuş olması da heykelciklerin bireyin ergenlik çağına girişini kutlamak ya da toprağın ürün yetiştirmek için verimliliğini tetiklemek gibi belirli ritüeller için kullanılmış olabileceklerini gösteriyor. Ama nesnelerin hangi ritualistik rolü oynamış olabileceği –tabii gerçekten oynamışlarsa– şimdilik bilinmiyor.

Chenault, “Kanıtımızın gizli yerlerde bulunmasından başka yapılmış özel törenleri kanıtlayan başka bir bulgu yok elimizde. Aynı zamanda hem insanın doğurganlığı hem de toprağın verimliliği için kullanılmış olabileceklerine de inanıyorum. Yine de, cinsel karakterlere sahip olmalarının insanın ergenliğe girişi ya da doğurganlık törenleri için kullanıldığına dair daha güçlü kanıtlar oluşturduğunu düşünüyorum.” diyor.

Ne anlama geldiklerini iyice belirlemek için bu anlaşılması zor eserler üzerine çok daha fazla çalışılması gerekiyor, diye ekliyor Chenault.
Güneybatının bilinen en erken heykelciklerinin kullanım amacı ve işlevlerini bilmek, erken Sonora yerleşimcilerinin nerede yaşadıkları ve neyi ekip biçtiklerinden çok daha fazlasını kavramamıza yardımcı oluyor.

Büşra Balcan - Arkeofili.com

Kaynak: westerndigs.org. 22 Kasım 2016.
Makale: Chenault, M. L. (2016). Ritual and Duality: Early Agricultural Period Figurines from the Tucson Basin. kiva, 82(4), 387-402.