Arkhon nedir?

1. Arkhon:  Antik Yunan’da, kralların yerini aristokratların aldığı bir dönemde yönetimde bulunan yüksek dereceli memurlar.

Eski Yunan şehir-devletlerinde baş yönetici olarak gücü elinde tutan arkhonlar dokuz kişiden oluşmaktaydı: birinci arkhon (baş arkhon) en yüksek devlet ve yargı görevlisi olarak mülkî; ikinci arkhon olan polemarkhos askeri; krallık geleneğini sürdüren üçüncü arkhon hasileus ise dinsel otorite idi.

Bunlardan başka, çeşitli hukuk sorunlarına bakan thesmothetai (töre koyucular) unvanlı altı arkhon daha bulunmaktaydı. Başlangıçta yalnızca doğuştan soylu olanlar bu mevkiye talip olabiliyordu.

Arkhonların yaşam boyu olan görev süreleri önce on yıla, daha sonra ise bir yıla indirildi.
 

2. Arkhon: Atina’da devletin en yüksek görevlileri, başyönetici. Her yıl soylu ailelerin üyeleri arasından seçilirlerdi. Orta Yunanistan’daki pek çok kent devletinde ve Atina’nın etkisinde kalmış kentlerde arkhonlar görev yapardı.

3. Arkhon: Yunanistan'da kent devletlerinde baş yönetici ya da yüksek görevlilere verilen ad.

Makam olarak, kralların yerini aristokratların aldığı Arkaik Dönemde önem kazanmıştır. Atina'da her yıl arkhonluk için seçim yapılmasına MÖ 682'de başlandı.

7. yüzyılın ortalarında yürütme erki, bir zamanlar kralın tek başına yerine getirdiği askeri, yargısal ve dinsel işlevleri aralarında bölüştüren dokuz arkhonun eline geçti.

Birinci arkhon, en yüksek devlet ve yargı görevlisi olarak, büyük olasılıkla boule ve ekklesiaya başkanlık etmekteydi.

Asıl arkhon sayıldığından, görev dönemine onun adı verilirdi.

İkinci arkhon olan polemarkhos savaşta komutanlığı üstlenir ve yabancılarla ilgili davalarda yargıçlık yapardı.

Basileos adıyla krallık geleneğini sürdüren üçüncü arkhon, en yüksek din görevlisi olarak adam öldürme davalarında areopagos meclisine başkanlık ederdi.

Thesmothetai (töre koyucular) denen öteki altı arkhon, çeşitli hukuk sorunlarıyla uğraşırdı.

Arkhonlar ellerinde geniş bir güç bulundurdukları için, yalnız belirli koşullara sahip olanlar arasından seçilirlerdi.

Göreve gelmeden önce boule ve başka yargı organlarının önünde doğum koşulları, bedensel durumları, anne babalarının tutumları ve askeri etkinlikleri açısından bir sınavdan (dokimasia) geçerlerdi. Görev sürelerinin sonunda onları, başta mali konular olmak üzere, gösterdikleri yönetimle ilgili bir sınav (euthyna) daha beklerdi.

Başlangıçta yalnızca doğuştan soylu olanlar arkhonluk yapabilirdi.

Yaşam boyu süren görev dönemi önce 10, ardından bir yıla indirildi. Bu uygulamayla birlikte, arkhonlara yaşadıkları sürece areopagos meclisine üyelik hakkı tarandı.

Soyluların tekeli, Solon'un MÖ 594'te mülk sahibi en üst sınıfa seçilme hakkı vermesiyle yıkıldı. Kleisthenes Anayasası uyarınca, arhonlar doğrudan ekklesia tarafından seçilmeye başlandı.

MÖ 500'de, önceden belirlenmiş adaylar arasından kurayla seçim uygulamasına geçildi. MÖ 457'e değin en üst iki sınıfla sınırlı kalan seçilme hakkı, daha sonra mülk sahibi üçüncü sınıfa da verildi. Dördüncü sınıf da, yasalara geçirilmemekle birlikte, uygulamada bu hakka kavuştu. Arkhonların gücü MÖ 5. yüzyılda zayıflamaya başladı. İkinci arkhon ordu komutanlığını, yönetim alanında da arkhonların yerini alan 10 yüksek rütbeli komutana (strategos) kaptırdı. Böylece arkhonlar temel olarak yargı görevlileri haline geldiler. MÖ 5. yüzyılın ortalarına gelindiğinde doğrudan karar verme yetkisini de yitirdiler görevleri bir ön soruşturma (anakrisis) yaparak davayı jüri önüne getirmek ve duruşmayı yönetmekle sınırlandırıldı.

Bu duruşmalar sırasında hukuksal sorunlarda jüriye yol gösterme sorumlulukları da yoktu.

Delphoi, Plataia, Phokis, Doğu ve Batı Lokris kent devletlerinde de görülen arkhonluk kurumu, MÖ 5. yüzyılda Atina'nın etkisiyle Ege adalarında ve ardından Helenistik Dönemde Anadolu'da yaygınlık kazandı.