İstanbul Üniversitesi (İÜ) öncülüğünde başlatılan İstanbul Kültürel Miras Dijital Kütüphanesi (DijitalKütüpİST) projesi kapsamında kentteki kütüphanelerde muhafaza edilen kültürel miras ürünü eserler ve koleksiyonlar ortak dijital platformda bir araya getirilecek.

Kültürel mirasın korunmasını ve gelecek nesillere güvenli şekilde aktarılmasını sağlamak amacıyla İstanbul Kalkınma Ajansı (İSTKA) desteğiyle İstanbul Üniversitesi öncülüğünde İbn Haldun, Fatih Sultan Mehmet Vakıf ve İstinye üniversiteleri ortaklığında yürütülen DijitalKütüpİST projesi için çalışmalara başlandı.

Proje kapsamında, ilk etapta İÜ Merkez Kütüphanesi ve Nadir Eserler Kütüphanesi koleksiyonlarında yer alan değerli eserler başta olmak üzere, İstanbul'daki kütüphanelerin elektronik ortamdaki kültürel miras ürünü koleksiyonları ortak bir dijital platform üzerinden erişime açılacak. Platforma içerik sağlamak üzere benzer kapsamdaki koleksiyonlar da elektronik ortama aktarılacak.

Böylece kütüphanelerin kendi veri tabanlarında bulunan ve her biri ayrı erişime sahip oldukları için keşif ve erişim aşamalarında zaman kaybına sebebiyet veren unsurlar ortadan kaldırılarak. Projeyle, araştırmacılar, akademisyenler ve öğrenciler ile meslek profesyonelleri için kültürel miras dijital kaynaklarına açık ve hızlı erişim imkanı sağlanacak.

İstanbul'daki kütüphanelerin kültürel mirasının bir araya geleceği platformun, ilerleyen süreçte gerçekleştirilecek entegre çalışmalar ve paydaş katılımlarının artmasıyla ulusal bir bilgi ağına dönüştürülmesi hedefleniyor.

- Osmanlı'dan Atatürk'e pek çok eser bir arada

DijitalKütüpİST projesi kapsamında oluşturulacak platformda, tarihi değeri olan yüzlerce yıllık yazma eserler ve bilimsel kitaplar ile gazete, fotoğraf, harita ve Osmanlı dönemi müzik notalarının yer aldığı özel koleksiyonlar yer alacak.

İÜ Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı tarafından daha önce dijital ortama aktarılan "Sultan 2. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri", "Gazeteden Tarihe Bakış", "Zamana Direnen Eserler 1-2-3", "Yazma Eserler", "Eski Dünyaya Yeni Bakış: 2. Abdülhamit Dönemi Harita ve Planları Sanal Kütüphanesi", "Müzik Eserleri 'Sırlanmış Sesler'", "Engelsiz Kütüphane", "Cihan Hükümdarı" ve "Atatürk'le Okumak" gibi pek çok proje de ortak platformda bir araya getirilecek.

- "Tarihi mirasın asıllarının korunmasını amaçlıyoruz"

AA muhabirinin, projeye ilişkin sorularını yanıtlayan İÜ Rektörü Prof. Dr. Mahmut Ak, üniversitenin güncel bilgi üretmenin yanında tarihi kaynakları da kütüphanelerinde barındırma özgünlüğüne sahip olduğunu söyledi.

İÜ Merkez Kütüphanesinin derleme kütüphane olduğunu aktaran Ak, "Derleme kütüphane ne demek? Aslında milli kütüphane. Yani Türkiye'de basılan her kitaptan bir nüshanın yasa gereği ulaştırılması gereken kütüphane demek. Türkiye'deki 6 milli kütüphaneden birisiyiz. Bu itibarla da çok zengin bir koleksiyona sahibiz. Şu anda 2 milyon 125 bin eserimiz var." bilgisini verdi.

Nadir Eserler Kütüphanesinde ise yaklaşık 100 bin eser bulunduğunu ifade eden Ak, bunların içinde yazma eserler ve Osmanlı dönemine ait matbu eserler ile Arapça, Türkçe, Farsça basılmış nüshalarının, ayrıca 17'nci yüzyılda Fransızca, Almanca ve İngilizce basılmış pek çok eserin olduğunu anlattı.

Prof. Dr. Ak, bunların yanı sıra kütüphanede haritalar, portolanlar (el yazması denizcilik haritaları), gravürler gibi daha pek çok eserinde de koruma altında olduğunu ve kullanıcılara sunulduğunu söyledi.

Nadir eserlerdeki tarihi mirasın, miras sorumluluğu altında önce asıllarının korunmasını amaçladıklarını belirten Ak, şöyle devam etti:

"Çünkü dijital kütüphanedeki en önemli konu, malzemenin aslının güvence altına alınması. Tabii ki tarihi malzemenin ilgililerle, okuyucularla buluşturulması bir hedeftir ama okuyucuların eserlere istemeden de olsa bazen zarar verdikleri de söz konusu. Dijital kütüphane dolayısıyla asıl tarihi malzemenin yerinde, usulüne uygun olarak korunması bir hedeftir. Kullanımı yaygınlaştırmak ve kolaylaştırmak üzere dijital imkanlardan yararlanmak da üst bir hedef. Bu projeyle 100 bin civarında olan tarihi eserimizin - ki bunların bir kısmı tekrarı olmayacak, tek nüsha halinde olan ve gravürlü minyatürlü eserlerdir- hem ulusal hem de uluslararası bilim ve sanat camiasına duyurulması ve kullanımının yaygınlaştırılmasını amaçlıyoruz."

Ak, Nadir Eserler Kütüphanesi'ne kurdukları restorasyon atölyesinde proje kapsamında dijitale aktarılacak eserleri de restore ettiklerini sözlerine ekledi.

- 700 bin dijital görüntü elektronik ortama aktarılacak

Proje koordinatörü ve İÜ Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Pervin Bezirci, kültürel bellek kurumlarının, teknolojinin gelişimiyle koşullara uygun şekilde değişen kullanıcı, beklenti ve ihtiyaçlara göre bilgi kaynaklarını hizmete sunduğunu söyledi.

Bezirci, bu kapsamda İÜ Merkez Kütüphanesi ve Nadir Eserler koleksiyonlarında bulunan değerli eserlerin dijital ortama taşınarak orijinal niteliklerinin korunması, gelecek nesillere korunarak aktarılması ve erişimlerinin kolaylaştırılması amacıyla son 10 yılda çeşitli projeler üretildiğini aktardı.

Bu deneyimlerden yola çıkılarak İstanbul Kültürel Miras Dijital Kütüphanesi Projesi'nin hayata geçirildiğini dile getiren Bezirci, yaklaşık 35 bin eserin kataloglama işlemlerinin yapılarak 700 bin dijital görüntünün elektronik ortama aktarılacağını anlattı.

- "Ülkemizin kültürel miras alanındaki dijital hazinesine katkı"

Doç. Dr. Bezirci, kültürel miras değeri taşıyan nadir eserlerin kataloglamalarının, uluslararası kütüphanecilik standartlarına uygun şekilde teknik ve tarama işlemleri yapılarak dijital ortama taşınacağını kaydetti.

Oluşturulacak ortak dijital platform üzerinden kültürel mirasın, dünya çapında internet kullanıcısı araştırmacıların erişimine açılacağını vurgulayan Bezirci, "Proje hem ülkemizin dijital dönüşüm stratejisine katkı hem de bilimsel çalışmalara hız ve kolaylık sağlayacak. Dünya çapında ortak online erişim platformu olacağı için kullanım yaygınlığı ve kolaylık oluşturacak. Pek çoğu saklı kalmış, erişimi zor koşullarda olan kültürel mirasın görünürlüğü, farkındalığı artırılacak." diye konuştu.

Proje kapsamında paydaş kurumlarla dijitalleştirme konusundaki deneyimleri paylaşarak, nitelikli personel ihtiyacının giderilmesi için gerekli eğitimler verileceğini belirten Bezirci, "İstanbul kütüphaneleri ve kültürel miras için başlayacak proje, nihai hedefte ülkemizin kültürel mirasını tek bir dijital platformda, tek bir çatı altında toplayabilecek hale getirilecek. Ülkemizin kültürel miras alanındaki dijital hazinesine katkı sağlanmış olacak." değerlendirmesini yaptı.

Aa Zeynep Rakipoğlu