Dithyrambos nedir?

1. Dithyrambos: Yunanistan'da MÖ 7. yüzyılda şarap tanrısı Dionysos onuruna yapılan şenliklerde, 'şarap şimşeğine çarpılmış' birinin yönetiminde çalınıp söylenen doğaçlama şarkı.

Apollon'un onuruna söylenen daha ağır başlı paioriun karşıtıydı. MÖ 600 dolaylarında edebi bir tarz olarak belirmeye başladı; şair Arion'un bu tarihte bu tür şarkılar yazdığı, bunlan adlandırarak Korinth'taki Dionysos Şenlikleri yanşmalarında resmen sunduğu kabul edilir.

Şenliklerde 50 erkek ve oğlan çocuğundan oluşan korolar kamış flütlerin eşliğinde Dionysos sunağı çevresinde dans ederek şarkı söyler, ön deyişi okuyan kişi de onları yönetirdi.

MÖ 6. yüzyıl sonlarında dithyrambos bir edebi tür olarak yerleşmişti.

Bu türde yapıt verenlerin en ünlüsü Pindaros'un öğretmenlerinden olduğu söylenen Hermioneli Lasus'tu.

Dithyrambosun altın çağı, genel olarak Yunan korolu lirik şiirinin doruğa ulaştığı döneme rastlar; Simonides, Pindaros ve Bakkhylides bu türde yapıtlar vermiştir.

Simonides ile Pindaros'unkiler hakkında bilinenler azsa da Bakkhilides'in iki dithyrambosunun tamamı, birkaçının da uzunca parçaları günümüze ulaşmıştır.

Bakkhilides'in 18. odu, koro ile solocu arasında bir diyalog içermesi bakımından olağandışı bir örnektir. Anlatının dramatik etkisini arttırmak yolundaki bu girişim, zamanla klasik dithyrambosun yerini alan tragedyayı akla getirir.

Dithyrambos şairleri MÖ 450 yılından başlayarak gitgide daha şaşırtıcı dil ve müzik oyunlarına başvurdular. Sonunda türün adı eski çağ eleştirmenlerinin gözünde 'şişirilmiş', 'abartılmış' anlamına gelmeye başladı.

Düzenle

2. Dithyrambos: Dithyrambos, tanrı Dionysos'a verilen bir addır. "Bakkha'lar" tragedyasının bir korosunda baştanrı Zeus'un ağzından şu sözler söylenir:
 

Gel, Dithyrambos, baldırıma gir,

bir erkeğin rahminde büyü.

İstiyorum ki, ey Bakkhos,

Thebai seni iki kere doğmuş tanrı diye

ansın ve kutlasın.

Kaynağının ne olduğu bilinmeyen bu sözcüğün, yukardaki Euripides dizelerine dayanarak ve başındaki -di- ekine bakarak iki kez doğmuş anlamına geldiği sanılmış ve bilginlerce ileri sürülmüştür. Ama hiçbir caba sözcüğün doğru dürüst bir açıklanmasını sağlayamamış, Dithyrambos Yunancada Anadolu kökenli sayılan birçok sözcük gibi karanlık kalmıştır. Ne var ki dithyrambos'un hem kullanılışından, hem " iambos" ve "thriambos" gibi müzik terimleriyle ilişkisinden, Dionysos dinine özgü bir terim olduğu anlaşılmaktadır. İambos, Yunan şiirinde ve özellikle tragedyada konuşma bölümleri için kullanılan bir ölçüdür, Yunan şiirine ilkin hiciv türüyle girmiş, sonra da en yaygın bir vezin olmuştur. Thriambos'a gelince, bu da Bakkhos alaylarında tanrı şerefine söylenen bir ezginin, bir övgünün adıdır. Dithyrambos gibi bu sözcüklerin de Dionysos diniyle birlikte Anadolu'dan, özellikle Lydia-Phrygia'dan geldiği şüphe götürmez (Dionysos). Bakkhos tanrının bir ses ve çalgı cümbüşü içinde kendisini kutlamak için kullanılan ünlem ve çağrıları kendi adları olarak benimsediği görülür. Dithyrambos'un kökenindeki anlam ne olursa olsun, tanrı Dionysos'u övmeye, kutlamaya yarayan bir sözcük olduğu anlaşılır.
Terim şu bakımdan önemli ki, dithyrambos bir yazın türü ve özellikle tragedyaya doğrudan doğruya kaynak olmuş bir tür olarak gösterilir. İlk tiyatro denemeleri dithyrambos şairlerinden doğmuştur denir. Elimizde dithyrambos türünden birkaç örnek vardır, en ilginci Dor şairi Pindaros'tan bilinen birkaç dizedir; bunların en dikkati çeken yönü de şu ki, tanrı Dionysos için Olympos'ta Zeus'un bir şenlik hazırladığı anlatılır, büyük Ana Tanrıçanın yanı başında davul ve dümbeleklerin çalındığı, bu arada vahşi hayvanlarıyla birlikte tanrıça Artemis'in de gelip raksa katıldığı, çam ağaçlarının altında meşaleler yanarak cümbüş yapıldığı belirtilir. Bu dithyrambos'tan da Dionysos dininin Anadolu'lu ana tanrıçaların ikisiyle de ilişkide olduğu ortaya çıkmaktadır. Dithyrambos türüne gelince, çalgı, oyun ve sözü bir arada birleştirdiği, bu terimle üçünün de dile geldiği bellidir.