1503 yılında batan bir gemide 2014 yılında su altı arkeoloji araştırmaları sırasında bulunan ancak ne olduğu ancak 2017 yılında anlaşılabilen ve Guinness Dünya Rekorları kitabında en eski usturlap olarak yer alan tarihi alet, yıldızlar vasıtasıyla navigasyon aleti olarak da kullanılabiliyordu.

Umman’ın Al-Ḥallānīyah adası yakınlarındaki batık gemiden 2014 yılında su altı arkeologlarınca çıkarılan ve şimdiye kadar müzelerde yer alan104 tarihi usturlaptan biri olan Mariner usturlabı, dünyada şu ana dek bulunabilen en eski usturlap olarak Guinness Dünya Rekorları Kitabında yer alıyor. Mariner usturlabı, aynı zamanda üzerinde Portekiz Kraliyet arması bulunan en eski gemici aygıtı olması açısından da tarihi önem arz ediyor. Usturlabın bulunduğu geminin 1498 yılına ait zili de şimdiye kadar keşfedilmiş en eski gemi zili olarak Guinness Dünya Rekorlar Kitabı'nda yer almaya hazılanıyor.

Umman'ın Al Hallaniyah kentindeki Sodré gemi enkazı alanındaki arkeolojik kazılar sırasında 2014 yılında  ikonik Portekizli işaretlerle süslenmiş kurşunsu disk olarak yıpranmış halde bulunan aletin işlevi lazer taraması sonrası, sağ üst kadranının ekstremite üzerindeki düzenli ölçek işaretleri sayesinde anlaşılabilmişti. İşaretlerin dijital ölçümleri, 5 dereceye kadar aralıklara ayrıldığını gösteriyordu ve bu onu dünyada bulunan denizcilere ait en eski yön bulma aleti yapıyordu...

Usturlap, 1496 ila 1501 yılları arasında tarihleniyordu ve 1503 yılında günümüzde Umman sınırlarında yer alan Al-Ḥallānīyah adasının sahiline yakın bir yerde batan bir gemi ile birlikte dibe gömülmüştü.

The International Journal of Nautical Archaeology (Uluslararası Denizcilik Arkeolojisi Dergisi) dergisinde 16 Mart tarihinde David L. Mearns, Jason M. Warnett, Mark A. Williams imzaları ile yayınlanan Umman El Hallaniyah'taki Sodré Wreck sitesinden Erken Portekizli Mariner'in Usturlabı (An Early Portuguese Mariner's Astrolabe from the Sodré Wreck‐site, Al Hallaniyah, Oman) başlıklı makalaleye göre, Usturlap ünlü kaşif Vasco da Gama’nın amcası olan Vicente Sodré adlı bir Portekizli komutanın komutasındaki Esmeralda bir gemiyle batmıştı.

1503 yılında Sodré ve kardeşi Brás Sodré, 4. Portekiz Hindistan Armada’sının beş gemiden oluşan filosuna komuta ediyordu ve görevleri ticari karakolları korumak amacıyla güneybatı Hindistan’da devriye gezmekti. Ancak onlar görevlerini yerine getirmrk yerine korsanlık yapmayı tercih ettiler ve yağma için Aden Körfezi’ne yöneldiler. AlḤallānīyah adasına yönelen filodaki gemileriden Esmeralda ve Sâo Pedro Mayıs 1503’te tutulduüu fırtınada kayalıklara çarptı. Gemilerin ambarkarı ağızlarına kadar doluydu. Portekiz’in ticaret çıkışlarını Hint kuvvetlerinin saldırısına karşı korumasız bırakan  kardeşlerden Vicente Sodré kazada öldü; Brás Sodré ise daha sonraki bir tarihte bilinmeyen bir nedenle hayatını kaybetti.

1998 yılında, arkeologlar gemilerin battığı düşünülen bölgeyi araştırdılar ve enkazları keşfettiler. 2013 yılına kadar Umman hükümetinde kazı izni alınamadı. Ancak daha sonraki yıllarda yapılan su altı arkeolojisi çalışmalarında arkeologlar bölgeden yaklaşık 3.000 civarında tarihi eser çıkardılar. Tarihin ele geçen en eski usturlabı da o buluntular arasındaydı.

Live Sicence dergisinin makaledeki bilgileri konu edinen haberine göre; bilinen astrolabların envanteri,  Texas A&M Üniversitesi Deniz Arkeoloji ve Koruma Merkezi'ndeki (CMAC) J. Richard Steffy Gemi Yeniden Yapılanma Laboratuvarı'ndan (ShipLAB) Profesör Filipe Castro tarafından yönetilen bir ekip tarafından oluşturulmuştu.

Usturlap, enkaz bölgesine yakın doğal bir yüzeyde kumun 40 santimetre altında bulundu. Çapı 17,5 santimetre olan usturlap bir miktar çinko, kalay ve kurşun ve bolca bakır içeren metal alaşımdan imal edilmişti.

Yıllarca tuzlu su ve gelgitlerin verdiği hasar, usturlap üzerindeki işaretlerin çoğunu silmişti. Çıplak gözle görülemeyen çizimleri ise lazer taraması  ortaya çıkardı. Araştırmacılar, diskin sağ üst kısmında, günümüz navigasyon cihazlarının işlevini üstlenen, güneş veya yıldızların açısına göre konum bulmayı sağlayan 18 ölçek işaretini ortaya çıkardı.

Usturlabın ilk imal edilen modelleri, 1481’de Portekiz keşif gemilerinde kullanılmıştı. Aletin en eski modellerinin muhtemelen ahşap olduğu olduğu tahmin ediliyor. Ne var ki bu modellerden  günümüze kalan ustulap henüz tespit edilemedi.

Usturlap muhakkak ki filonun Lizbon’dan ayrıldığı 1502 Şubat tarihinden önce imal edilmişti. Üzerinde bulunan kraliyet arması ise Portekiz kralı I. Dom Manuel’in 1495-1521 yılları arasında kullanılan şekliydi; usturlap da muhtemelen onun saltanat sürdüğü yıllarda 1496'dan sonra üretilmişti.

1498 yılına ait geminin zili ve enkaz bölgesinde bulunan sikkelerim tarihleri de bunu destekliyor.

arkeolojikhaber.com