Kıbrıs Hece yazısı nedir? The Cypro-Syllabic script nedir? Cypro-Syllabic Yazısı nedir? Eteocypriot nedir? Eteocypriot dili nedir?

Kıbrıs Hece yazısı (The Cypro-Syllabic script - Cypro-Syllabic Yazısı - Eteocypriot); Kıbrıs adasında Grek Alfabesinin yaygınlaşmasından önce kullanılan, Kibro-Minoan yazısındaki sembollere Grek alfabesinin bazı harflerinin eklenmesiyle ortaya çıkan 56 sembolü yazı sistemidir. M.Ö 11. yüzyılda ortaya çıkmış, M.S. 4. yüzyılda Grek alfabesinin yaygınlaşmasıyla ortadan kalkmıştır.

Kıbrıs Hece Yazısı; Eteocypriot dili olarak bilinir. Eteocypriot, Gerçek Kıbrıslılar anlamına gelen adanın yerli halkını tamımlayan terimdir.

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı'ndan Eskiçağ Tarihçisi Dr. Ahmet Gözlü, 2011 yılında “Kıbrıs Eskiçağı ve Jeopolitiği” başlıklı doktora tezinde yazı hakkında şu bilgilere yer vermektedir.

Eteocypriot’lar yazılarını Kıbrıs hece yazısı ile yazmışlar

M.Ö XII. yüzyıldan itibaren Miken, Minos ve Girit’te yaşayan Greklerin Kıbrıs’ta koloniler kurmalarıyla ortaya çıkan ve M.Ö XI – IV. Yüzyıllar arasında kullanıldıktan sonra Salamis Kralı Evagoras’ın dönemine (Helenistik döneme) rastlayan M.Ö IV’üncü yüzyılda Grek (Yunan) alfabesinin kabulünden sonra ortadan kalkan ‘Kıbrıs Hece Yazısı’ sürecini inceleyelim.Genel olarak Kıbrıs hece yazısı, Girit Linear A ile Linear B yazılarından türeyen Kıbrıs-Minos yazısındaki sembollere Grek alfabesinin bazı harflerinin eklenmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu yazıda ise 56 sembol bulunmaktadır. Grek alfabesinden önce Kıbrıs’ta kullanılan bu dil bilim adamları tarafından “Gerçek Kıbrıslılar” anlamına gelen “Eteocypriot dili” (Kıbrıs Hece Yazısı) adıyla söylenir olmuştur.

Eteocypriot’lar yazılarını Kıbrıs hece yazısı şeklinde yazmışlar ve Peloponez yarımadasındaki Arkadia, Kıbrıs ve hatta Anadolu’daki Pamphylia’da yaşayan insanların kullandıkları “Arcadocypriot Greek” (Arkadya-Kıbrıslı-Grek) denilen dilin baskısı altında kalarak yıllarca varlıklarını sürdürmüşlerdir. Kıbrıslılar bu hece yazısını kullanırlarken Linear A yazısında sıklıkla kullanılan ideogramları, yani fikri ifade eden işaretleri el yazısından kaldırmışlardır.  Bu yazıya ticarete bağlı olarak gelen Semetik (Sami) etki görülmesine karşın, bunun yavaş yavaş gelişen kullanım alışkanlığı olarak görüldüğü varsayımı da öne sürülmüştür.

Yazı Üzerinde araştırmalar yapan Arkeolog Tuncer Bağışkan,  Adres Kıbrıs dergisinde yayınlanan Kıbrıs'ta İlk Yazı başlıklı makalesinde yazıya dair şu bilgilere yer vermektedir:

Kıbrıs hece yazılarının çoğu M.Ö 8. yüzyılın sonundan  M.Ö 4. yüzyıla kadar tarihlendirilmiştir

M.Ö IX’uncu, ya da M.Ö VIII’inci yüzyıl geçiş döneminde antik Yunan dünyasına Fenike alfabesinin etkileri olmuştur. Ancak antik yazarların bu konuda bizlere bilgi vermemesi nedeniyle etkinin doğudan değil, batı ile Ege dünyasından kaynaklandığı genel olarak kabul edilmektedir. 

 XIX’uncu yüzyılın ikinci yarısında seyyahların araştırmaları ile arkeolojik kazılarda bulunan yazılı belgelere dayanılarak Kıbrıs hece yazılarının çoğunluğu M.Ö VIII’inci yüzyılın sonundan başlayarak M.Ö IV’üncü yüzyıla kadar tarihlendirilmişlerdir.

Ancak şu da var ki, Kıbrıslıların tutuculuğu nedeniyle bu sistemin Kıbrıs’ta tam olarak uygulanmadığı tespitinde bulunulmuştur. Örneğin Salamislileri ifade etmek için “Salaminioi” denmesi gerekirken, Kıbrıslılar 6 karakterli olan ‘Sa-la-mi-ni-o-i’ sözcüğünü kullanmışlardır. Yine kral için Basileus sözcüğünün kullanılması yerine, beş heceli ‘pa-si-le-u-se’ söz dizesi kullanılmıştır.Değişik bölgelerde üzerlerinde Kıbrıs hece yazısı bulunan ve çoğunluğu M.Ö VI’ıncı yüzyıla tarihlenen yaklaşık 1000 adet buluntu ele geçmiştir. Ancak M.Ö VIII’inci yüzyıldan önceye ait yazıtlara şimdilik rastlanabilmiş değildir.

Buluntuların çoğunluğu mezarlıklarda ele geçmiş olup sadece ölen kişilerin adlarının bulunduğu kısa yazıtlardır. Birkaç adak yazıtı bulunmuş olmasına karşın deşifre çalışmalarına pek katkı sağlayamamışlardır. Çok uzun metinler ise M.Ö V’inci yüzyılda ortaya çıkmıştır ki, bunların içinde Grekçe harfler de vardır. Kıbrıs hece yazısının deşifre edilmesine katkı sağlayan en önemli tabletler Baf, İdalion, Akatu ve Amatus’ta bulunanlar olmuştur.  Akatu’dan geldiği sanılan pişmiş topraktan yapılmış olan tabletteki yazı, içinde Grekçe harfler bulunan Kıbrıs hece yazısıdır. M.Ö 600 – 500 yıllarına tarihlendirilen tabletin ticari bir belge olabileceği tahmininde bulunulmuştur.

1913 yılında ise Amatus Akropolünde bulunmuş tablet siyah mermerdendir. Üzerindeki yazı antik Yunan’daki Attika dialeği ile Eteocypriot diyaleğiyle yazılmıştır. Kıbrıs hece yazısına giren ve iki dilli olan bu tablet M.Ö 600 yılına tarihlendirilmiştir. Semboller içeren Eteocypriot metinler Kıbrıs karakterinde olup yazılar sağdan sola yazılırken, metindeki Grekçe yazılar ise soldan sağa yazılmışlardır.

İdalion’da bulunan Fenike-Kıbrıs el yazıları 1871 yılında George Smith tarafından deşifre edilirken, bu çalışmalara 1872 yılında asistanı Mısırolog Samuel Birth, 1873 yılında nümizmat Johannes Brandis, Filolog Moritz Schmidt, Wilhelm Deecke, Justus Siegismund ve son olarak 1876 yılında dialektologist H.L. Ahrens katkı sağlamışlardır. İki tarafında çok uzun Kıbrıs hece yazısı bulunan İdalion tunç tableti M.Ö 480 – 470 yılları arasına tarihlendirilmiştir. Şu anda Lefkoşa’daki Kıbrıs Arkeoloji Müzesinde sergilenen bu tablet, bazı morfolojik hususlar ile sözcükler dışta tutulacak olursa, eksiksiz olması itibarıyla iyi anlaşılabilir bir belge olarak görülmektedir. Bir sözleşme (kontrat) olan bu metin, Kral Stasicyprus ile İdalium şehri’nin, Onasikupon’un oğlu olan hekim Onasilus ile kardeşleri arasında yapılmıştır. Kentin Pers kuşatması sırasında yaralı askerleri ücretsiz tedavi eden bu hekimlere para yerine bazı arazilerin verilmesi vaadini içermektedir. Bu anlaşma metni ise tanrıça Athena’nın koruması altına verilmiştir.

Salamis Kralı Evagoras dönemine rastlayan M.S IV’üncü yüzyılda Büyük İskender’in doğuya yayılması sırasında Grek alfabesi Kıbrıs’ta kabul edilmiş ve böylece M.Ö XI’inci yüzyıldan itibaren kullanılan Kıbrıs Hece Yazısı da tarihe karışmıştır.

arkeolojikhaber.com