Europa Nostra ve Avrupa Yatırım Bankası, 2018 yılı için Avrupa’nın en fazla tehlike altındaki miras alanlarını belirledi. Belirlenen 7 tarihi eser arasında Büyükada Rum Yetimhanesi de yer aldı.

Voskopoya ve Vitkuki’deki Bizans Sonrası döneme ait kiliseler (Arnavutluk), Viyana Kenti Tarihi Merkezi (Avusturya), Buzludzha Anıtı (Bulgaristan), David Gareji Manastırı ve İnzivası (Ermitajı) (Gürcistan), Constanta (Köstence) Gazinosu (Romanya), Büyükada Rum Yetimhanesi (Türkiye) ve Grimsby Buz Fabrikası (Birleşik Krallık) 2018 yılı için Avrupa’nın Tehlike Altındaki 7 Kültrel Miras Alanı olarak seçildi.

Europa Nostra ve Avrupa Yatırım Bankası, programın diğer ortakları ve aday gösterenler, önümüzdeki aylarda seçilen 7 alanı ziyaret edecek ve paydaşlarla görüşecek. Çeşitli disiplinlerden uzmanlardan oluşan ekipler teknik tavsiyelerde bulunacak, bu alanların kurtarılmasına destek olacak olası maddi kaynakları belirleyecek ve geniş bir desteği harekete geçirecek. Uzmanlar, seçilen alanlarda uygulanabilir eylem planlarını bu yılın sonuna kadar oluşturacaklar.

7 Tehlike Altındaki Miras listesi, Avrupa’nın ortak kültürel mirasını – Avrupa’da, ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde- kutlamak, Avrupa yurttaşlarını kültürel mirası keşfetmeye ve bağ kurmaya teşvik etmeyi amaçlayan 2018 Avrupa Kültürel Miras Yılı içinde açıklandı. Daha önceki listeler 2013, 2014 ve 2016 yıllarında açıklanmıştı.

Europa Nostra’nın başkanı Plácido Domingo, “Açıklanan yeni 7 Tehlike Altındaki Miras listesi, Avrupa’nın yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan eşsiz hazinelerini içermektedir. Yerel gruplar ortak mirasımızın bu önemli örneklerini korumak için derin bir adanmışlık içindeler ancak bütün Avrupa’dan daha geniş bir desteğe ihtiyaçları var. Avrupa’nın kamu ve özel sektördeki yerel, bölgesel, ulusal ve Avrupa düzeyindeki paydaşlarına, bu alanların geleceğini garanti altına almak üzere çağrı yapmak istiyorum” açıklamasını yaptı.

Açıklamada şu ifadelere yer verildi

Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü Dekanı Francisco de Paula Coelho, “Sürmekte olan Avrupa Kültürel Miras Yılı, 7 Tehlike Altındaki Miras listesinin dördüncüsünü açıklamak için ideal çerçeve sunuyor. Daha önceki yıllarda listede yer almış alanlar üzerine son zamanlarda yapılmış değerlendirmeler, seçilen alan ve anıtlarda etkileyici gelişmelerin olduğunu gösterdi ve kültürel mirasa yapılan yatırımların, başta sosyo-ekonomik düzeyde olmak üzere çok çeşitli düzeylerde yararlar sağladığını doğrulamış oldu” şeklinde konuştu.

2018 yılı için Tehlike Altındaki 7 Kültür Mirası, tarih, arkeoloji, mimarlık, koruma, proje analizi ve finans alanlarından uzmanların oluşturduğu bir heyetin belirlediği 12 alandan oluşan bir listeden Europa Nostra yönetim kurulu tarafından seçildi. Adaylık başvuruları Europa Nostra’nın Avrupa çapındaki ağının bir parçası olan sivil toplum kuruluşları veya kamu kurumları tarafından yapıldı.

Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı programı, Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü’nün kurucu ortaklığı ve Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası’nın bağlantılı ortaklığı ile, Europa Nostra tarafından 2013 yılı Ocak ayında başlatılmıştır. Programın oluşumunda, ABD Doğal ve Kültürel Çevreyi Koruma Vakfı’nın (US National Trust for Historic Preservation) yürüttüğü bir projeden ilham alınmıştır. Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı programı finansman sağlama amacını taşımamaktadır. Programın amacı faaliyete geçilmesini hızlandırmak ve örnek olmanın gücünü sergilemektir. Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı programı, Europa Nostra’nın Kültürel Mirasın Ortaklaşması - Değerlerin Paylaşılması başlıklı ağ oluşturma projesinin parçası olarak Avrupa Birliği’nin Yaratıcı Avrupa (Creative Europe) programı tarafından desteklenmektedir.

Europa Nostra'ya göre Büyükada Rum Yetimhanesi

Büyükada Rum Yetimhanesi Avrupa’nın en büyük dünyanın ise ikinci en büyük ahşap yapısı olarak kabul edilmektedir. Bu etkileyici yapı Prens Adaları’nın en büyüğü olan İstanbul açıklarındaki Büyükada’da yer almaktadır.

Beş kata yayılmış binada toplam 206 oda bulunmaktadır. Ahşap karkas strüktür, yapının büyük salonundaki ahşap işlemeli sütunlar ve ahşap tablalı, profilli tavan ile zenginleştirilmiştir. Yapının yakınında üç katlı ahşap bir de ilkokul binası bulunmaktadır.

Yapı, İstanbul’un önemli mimarı Alexander Vallaury tarafından 1899 yılında, lüks bir otel ve kumarhane olmak üzere inşa edilmiştir. 1900’lerin başında Prens Adaları kentin kozmopolit karakterini yansıtan, İstanbul’daki değişik dini ve etnik kökenden gelen cemaatlerin tercih ettiği yazlık bir mekâna dönüşmüştür. Yetimhane o dönemi ve dönemin toplum yapısını yansıtması açısından önemlidir.

1903’te Sultan II. Abdülhamid yapının orijinal işlevine izin vermemesi üzerine, yapı önde gelen bir Yunan bankerin eşi tarafından satın alınıp yetimhane olarak kullanılması şartıyla İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi’ne bağışlanmıştır. 1964’te kapanana kadar bu işlevini sürdürmüştür. O zamandan beri ihmal edilmiş olan yapı giderek yıpranmıştır ve bugün ağır hasarlı durumdadır. Mülkiyetine ve kullanım biçimine dair çözümsüzlükler, yapının bakımını ve konservasyonunu zora sokmuş, kullanılma girişimlerinin önünde engel olmuş ve yapının durumunun iyileştirilmesi yönündeki çabaları sonuçsuz bırakmıştır, ancak sonuçta mülkiyet konusunda bir anlaşmaya varılmış, dolayısıyla yapının korunması yönünde yapılacak çalışmaların önündeki engeller kalkmıştır.

1980’deki yangın ile zarar gören yapı bugün olumsuz hava şartlarına tümüyle açık durumdadır ve denize yakın oluşu durumunu daha da kötüleştirmektedir. Sonuç olarak strüktürel elemanlar ciddi derecede tehlike arz etmektedir. Çatının bazı bölümleri ve köşe dikmeleri düşmüş durumdadır ve Yetimhane bütünüyle çökme tehlikesi ile karşı karşıyadır.

Güvenlik ve erişilebilirlik sorunları yapı için uygun bir yeniden kullanım işlevi bulmayı zorlaştırmaktadır. Yapıyı 2018 yılı En Tehlikede 7 Kültürel Miras programına aday gösteren Europa Nostra Türkiye / Bizim Avrupa Derneği yapının acil onarım ve bakımının yapılmasını ve bu amaçla, ilgili bütün tarafların kaynak ve çabalarının bir araya getirileceği kampanyanın öncelikle yürütülmesini önermektedir. Patrikhane tarafından daha önce kurulması öngörülmüş Çevre ve Dinlerarası Diyalog Merkezi, Yetimhane’nin ilerideki olası kullanım biçimlerinden en uygunu olarak düşünülebilir. Yapı kullanım dışı kaldığı sürece bozulma ve harabiyeti artmaktadır; bu nedenle olumsuz hava koşullarından korumak üzere acilen önlemler alınmazsa bu simgesel yapıyı tamamen kaybetmek söz konusu olacaktır.

Europa Nostra nedir?

Europa Nostra, kültürel miras alanında faaliyet gösteren STK’ların Avrupa genelinde oluşturduğu federasyondur ve kamu kurumları, özel şirketler ve bireyler tarafından desteklenen bir kuruluştur. Avrupa’da 40 ülkede faaliyet gösteren kuruluş, Avrupa’daki kültürel ve doğal mirasın korunmasına ve tanıtılmasına adanmış sivil toplumun sesidir. 1963’te kurulan Europa Nostra, bugün kültürel ve doğal miras konusunda Avrupa’daki en güçlü temsiliyete sahip bir kuruluş olarak tanınmaktadır. Kuruluşun başkanlığını dünya çapında tanınan opera sanatçısı ve şef Plácido Domingo yürütmektedir. Europa Nostra, Avrupa’da tehlikeyle karşı karşıya olan anıtları, sit alanlarını ve peyzajları kurtarmaya yönelik faaliyetler yürütmektedir. Bunların başında ‘Tehlike Altındaki 7 Kültür Varlığı’ programı gelmektedir. Kuruluş, ayrıca AB Kültür Mirası Ödülü/ Europa Nostra Ödülü ile başarılı koruma uygulamalarını ödüllendirmektedir. Europa Nostra, Avrupa’daki kuruluşlarla çerçevesi belirli bir diyalog içinde faaliyetlerde bulunarak ve Avrupa Miras İttifakı 3.3 (European Heritage Alliance 3.3) ile işbirliği içinde çalışarak Avrupa’da kültürel ve doğal mirasa ilişkin strateji ve politikaların oluşturulmasına ve uygulanmasına da katkıda bulunmaktadır. Europa Nostra, 2018 Avrupa Kültür Mirası Yılı faaliyetlerine aktif olarak katılmakta ve tanıtımı için büyük bir güçle çalışmaktadır.

Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü (AYBE) Enstitü nedir?

Avrupa’daki ekonomik ve sosyal kalkınmanın sağlanmasına odaklanan sosyal, kültürel, eğitim ve araştırma faaliyetlerinin kolaylaştırılmasını sağlamak ve desteklemek amacıyla Avrupa Yatırım bankası ve Avrupa Yatırım Fonu Grubu’nun (EIB Group) bir parçası olarak oluşturulmuştur. Enstitünün faaliyetleri hakkında ayrıntılı bilgi enstitünün web sitesinde bulunmaktadır: http://institute.eib.org/

Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası (AKKB) nedir?

Avrupa’nın “sosyal bankası”dır. 41 üye ülkeden oluşan çok uluslu bir kalkınma bankası olan kuruluş Avrupa’daki dayanışma politikasının gerçekleştirilmesini sağlayan en önemli araçlardan biridir. Avrupa’daki kültürel mirasın korunması bankanın en önemli amaçları arasındadır.

Yaratıcı Avrupa (Creative Europe) nedir?

Aültürel ve yaratıcı sektörleri destekleyerek bu sektörlerin istihdama ve büyümeye katkısını artırmayı hedefleyen yeni bir AB programıdır. 1,46 trilyon € bütçeye sahip olan proje kültürel miras, sahne sanatları, güzel sanatlar, çok disiplinli sanatlar, yayıncılık, sinema, televizyon, müzik ve video oyunları alanlarının yanı sıra on binlerce sanatçıya, kültürel ve görsel-işitsel konularda faaliyet gösteren uzmanlara destek vermektedir. Sağlanan destekler bu kişi ve kuruluşların faaliyetlerini Avrupa geneline yaymalarına, yeni kitlelere erişmelerine ve dijital çağda gereken becerileri geliştirmelerine olanak tanıyacaktır.