Gaia kimdir?

1. Gaia: Yunan inanç sisteminde Yer’i simgeleyen kozmik varlık.

Uranos’un annesi ve karısıdır.

Hesiodos şöyle yazar: “Khaos’tu hepsinden önce var olan, Sonra geniş göğüslü Gaia, Ana Toprak, Sürekli, sağlam tabanı bütün ölümsüzlerin”

Zeus kültünün Yunanistan’da yayılmasından önce tapınılan bir ana tanrıça olduğu düşünülür.

2. Gaia: Homeros'ta hiç adı geçmeyen Gaia, Hesiodos'un Theogonia’sında dünyayı, yeri, evrensel bir öge olarak toprağı simgeler.

 Bir tanrıdan çok koz­mik bir varlıktır, bütün öğelerin kaynağında bulunan ana ilkedir. Hesiodos bu yolda, doğanın ne olduğunu tanımlamaya çalışan Ionya düşünürleri gibi davranır. "Bütün ölümsüzlerin sürekli sağlam tabanı" saydığı Gaia, evreni bir düzen yöntemine göre meydana getiren ve düzensiz boşluktan çıktıktan sonra, önce tek başına, sonra dişi-erkek birleşmesi yoluyla evrenin kendisini ve tanrılarım yaratır.

Gaia "parthenogenesis" erkeksiz üretme prensibine göre, Gök'ü, Dağlar ve Deniz'i yaratır. Sonra kendi evladı olan Uranos ile birleşip erkek ve dişi Titanlar Kyklopları ve Hekatonkheirleri doğurur. Bu doğurma sürecinden hemen sonra evrende egemenlik savaşının ilk belirtisi Uranos tanrının doğan çocuklarını Gaia'nın karnına gerisin geri tıkmasıyla baş gösterir. (Theog. 154 vd.).

Son Titan oğlu Kronos'a babasının erkeklik uzvunu kestirdikten sonra, Gaia bu kez kendi doğurduğu Pontos'la birleşir ve ondan Nereus, Thaumas, Phorkys, Keto ve Eurybie'yi ortaya çıkarır.

Nereus'tan da birçok deniz yaratıkları ürer. Gaia gibi, çocukları da aralarında birleşir ve yersel ile göksel birçok varlıkların doğmalarını sağlarlar: Bunların kimisi Yıldız, Yel ve Gökkuşağı gibi görülen varlıklardır, kimisi de evrenin mitolojik yorumunun gerektirdiği simgesel tanrılar.

Gaia, Uranos'un devrilmesini sağladığı gibi, tahta çıkardığı oğlu Kronos'un da devrilmesini sağlar. Çünkü Kronos, babası Uranos gibi, zorbaca davranır ve çocuklarını doğar doğmaz yutar. Karısı Rheia Zeus'a gebe kalınca Gaia ile Uranos'a doğuracağı çocuğu nasıl yutulmaktan kurtarabileceğini danışır. Bu kez de Gaia kızına kaderi bildirmekle kalmaz -kader Uranos'un oğluna yenilmesi gibi, Kronos'un da Zeus eliyle devrilmesini buyurmaktadır-, Kronos'u aldatmak çarelerini de gösterir ve Zeus'un Girit'te bir mağarada gizlice doğmasını sağlar, Kronos'a da kundaklanmış bir taş yutturulur. (Theog. 451-507).

Gaia birinci kuşak devrimini hazırladıktan sonra, ikinci kuşak devrimini de yürütür: Zeus'a ne yoldan egemenliği elde edeceğini o öğretir; çare, Kronos kuşağın­ dan olan Titanları yenmek için Kyklopları ve Hekatonkheirleri kurtarıp yardıma çağırmaktır.

Zeus Gaia'nın dediğini yaparak devlere karşı savaşı gerçekleştirir ve Titanlan devirerek dünya egemenliğini ele geçirir. Gaia son olarak Tartaros ile birleşerek Typhon'u doğurur.

Başka Theogonia'lara göre de, Tartaros'tan Ekhidna adlı bir kızı olmuş, Poseidon ile birleşerek Antaios adında bir dev doğurmuş. Genellikle devler, azmanlar, canavarlar hep Gaia'dan üremiş sayılır. Zamanla Gaia'nın önemi azalır, kozmik nitelikteki Ana Toprak yerine, Demeter ve Kybele gibi bereket simgeleyen tanrıçalar geçer. Gaia Yunanistan'da birçok bilicilik merkezlerinin esinleyicisi sayılır, örneğin Delphoi'ye Apollon tanrıdan çok daha önce yerleşmiş olduğu bilinir.

düzenle

Gaia:  Homeros'ta hiç adı geçmeyen Gaia, Hesiodos'un Theogonia'sında dünyayı, yeri, evrensel bir öge olarak toprağı simgeler.

Bir tanrıdan çok kozmik bir varlıktır Gaia, bütün öğelerin kaynağında bulunan ana ilkedir. Hesiodos bu yolda doğada ana ilkenin ne olduğunu tanımlamaya çalışan İonya düşünürleri gibi davranır. "Bütün ölümsüzlerin sürekli, sağlam tabanı" saydığı Gaia, evreni bir düzen yöntemine göre meydana getiren ve düzensiz boşluktan çıktıktan sonra dişi-erkek birleşme yoluyla evrenin kendisini ve tanrılarını yaratır. Tab.V'de gösterildiği gibi Gaia "parthenogenesis" (kendi kendine
 doğurma) prensibine göre Gök'ü, Dağ'ları ve Deniz'i yaratır; bu süreci şöyle anlatır Hesiodos (Theog. 126 vd.):
Toprak bir varlık yarattı kendine eşit: Dört bir yanını saran Uranos, yıldızlı, Gök'ü,
mutlu tanrıların sürekli, sağlam yurdunu yüksek dağları yarattı sonra, koyaklarında tanrılar oturan dağları. Sonra denizi yarattı, ekin vermez denizi: Azgın dalgalarıyla şişen Pontos'u. Kimseyle sevişip birleşmeden yaptı bunu.
Sonra ilkin Uranos'la birleşip erkek ve dişi Titan'ları, Kyklop'ları ve Hekatonkheir'leri doğurur (Tab. 2). Bu doğurma sürecinden hemen sonra evrene egemenlik savaşının ilk belirtisi Uranos tanrının doğan çocuklarını Gaia'nın karnına gerisin geri tıkmasıyla baş gösterir (Theog. 154 vd.):
Böylesine korkunçtu Toprak'la Gök'ün oğulları.
Babaları ilk günden iğrenmişti onlardan, doğar doğmaz gün ışınına çıkaracak yerde toprağın bağrına saklamıştı onları,
ve Uranos sürdürürken bu korkunç oyunu koca Toprak inim inim inliyordu zorundan.
Son Titan oğlu Kronos'a babasının erkeklik uzvunu kestirdikten sonra Gaia bu kez kendi doğurduğu Pontos'la birleşir ve ondan Nereus, Thaumas, Phorkys, Keto ve Eurybie'yi meydana gelini (Tab. 6). Hesiodos'tan gayrı kaynaklarda adı geçen Nereus'tan deniz varlıklarını meydana getirir. Ama Gaia'nın öbür çocukları da aralarında birleşerek yersel ve göksel birçok varlıkların doğmasını sağlarlar; Bunların kimisi yıldız, yel ve gökkuşağı gibi görülen varlıklardır, kimisi de evrenin mitolojik yorumunun yarattığı simgesel tanrılardır.
Gaia Uranos'un devrilmesini sağladığı gibi, tahta çıkardığı oğlu Kronos'un da

 devrilmesini sağlar. Çünkü Kronos babası Uranos gibi zorbaca davranır ve çocuklarını doğar doğmaz yutar. Karısı Rheia Zeus'a gebe kalınca Gaia ile Uranos'tan doğuracağı çocuğu kurtarma çarelerini sorar. Bu kez de Gaia kızına kaderi bildirmekle kalmaz - kader Uranos'un oğluna yenildiği gibi, Kronos'un da Zeus eliyle devrilmesidir - Kronos'u aldatmak çarelerini de gösterir ve Zeus'un Girit'te bir mağarada gizlice doğmasını sağlar, Kronos'a da bir taş yutturulur (Kronos, Zeus). Gaia birinci kuşak devrimini hazırladıktan sonra, ikinci kuşak devrimini de yürütür: Zeus'a ne yoldan egemenliği elde edebileceğini o öğretir; çare Kronos kuşağından Titan'ları yenmek için Kyklop'ları ve Hekatonkheir'leri kurtarıp yardıma çağırmaktır.Zeus Gaia'nın dediğini yaparak devlere karşı savaşı gerçekleştirir ve Titanları devirerek dünya egemenliğini ele geçirir.
Gaia son olarak Tartaros'la birlikte Typhon'u doğurur ( Typhon). Başka Theogonia'lara göre Tartaros'tan Ekhidna adlı bir kızı olmuş ve Poseidon'la da birleşerek Antaios devini doğurmuş (Antaios). Genellikle devler, azmanlar, canavarlar hep Gaia'dan doğma sayılır.
Zamanla Gaia'nın mythos'ta yeri ve önemi değişmiş, kozmik nitelikteki Ana Toprak, dinde daha belirli birer tanrıça olarak görülen, bir yandan Demeter, öte yandan Kybele gibi toprak ve bereket tanrıçalarına yer vermiştir. Gaia böylece daha kişisel ve insansal tanrıçalarla ya birleşmiş, ya da kozmik öğe olarak felsefe alanına girmiştir. Gaia Yunanistan'da birçok kehanet merkezlerinin esinleyicisi sayılır, örneğin Delphoi'ye Apollon'dan çok daha önce yerleşmiş bilinir (Apollon, Delphoi).