Hilmi Ziya Ülken kimdir? Prof. Dr. Hilmi Ziya Ülken kimdir?

Hilmi Ziya Ülken (Ord. Prof. Dr.) Sosyolog ve Felsefeci (d. 3 Ekim 1901, İstanbul – .ö. 5 Haziran 1974, İstanbul), 

Babası kimyager Mehmed Ziya, annesi Müşfike Hanım’dır. Orta öğrenimini İstanbul Sultânîsi’nde (İstanbul Erkek Lisesi) tamamladı. 1921’de Mülkiye’den mezun oldu. Çeşitli şehirlerde öğretmenlik ve memurluk yaptı. 1933’te yeni kurulan İstanbul Üniversitesi’ne Türk medeniyeti doçentliğine tayin edildi; ardından araştırma yapmak üzere Berlin’e gönderildi. Döndüğünde üniversitede Türk tefekkür tarihi, mantık, değerler teorisi, İslâm felsefesi, ahlâk, sistematik felsefe ve sosyoloji okuttu. 1941’de profesörlüğe yükseltildi. 1949’da Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’ne geçti; bu fakültede emekli oluncaya kadar mantık ve sistematik felsefe kürsüsünde ders verdi. 1957’de kendisine ordinaryüs profesörlük unvanı verildi. 1968’de açılan Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde eğitim ve ilim felsefesi okuttu. 1971’de yaş haddinden emekli oldu, ancak İlâhiyat Fakültesi’ndeki görevini 1973 yılına kadar sürdürdü. 5 Haziran 1974’te İstanbul’da vefat etti. İlmî faaliyetlerinin yanı sıra edebiyat, resim ve hat çalışmaları da yapan Hilmi Ziya Ülken Fransızca, İngilizce, Almanca ve Arapça biliyordu. 1923-1924 yıllarında bir grup arkadaşıyla birlikte Mihrab ve Anadolu Mecmuası’nı çıkarmış; Dergâh, Türk Yurdu, Ülkü, Hareket, İstanbul, Kültür Haftası, Millî Mecmua, Şarkiyat Mecmuası, Türk Düşüncesi, Türk Folklor Araştırmaları, Türkiyat Mecmuası ve imtiyaz sahibi olduğu Galatasaray dergisiyle Mülkiye dergisinde yazılar yazmıştır. 1927’de Felsefe ve İçtimaiyat dergisini çıkarmış, İnsan dergisini 1938’den 1943’e, Sosyoloji Dergisi adlı yıllığı 1960 yılına kadar yayımlamıştır. 1937’den sonra çok sayıda ulusal ve uluslararası bilimsel toplantıya katılmıştır. 1918-1920 yılları arasında karakalem, 1940-1945 arasında yağlı boya, 1967-1970 arasında kompozisyon çalışmaları yapmış ve bunları sergilemiştir.

Kendi Kaleminden Biyografisi şu şekildedir. 

 «İstanbul'da 1901 senesinde doğdum. Tefeyyüz İdadisi'nde ve İstanbul Sultanisi'nde okudum. 1918'de Mülkiye Mektebi'ne girerek 1921'de mezun oldum. O yıl müsabaka ile Edebiyat Fakültesi Coğrafya asistanı oldum. 1924 yılına kadar bu asistanlığı ve Edebiyat Fakültesi kütüphane memurluğunu yaptım. Aynı sene Bursa Lisesi Coğrafya muallimliğine ve ertesi tedris senesi başında Ankara Lisesi Felsefe ve İçtimaiyat ve Ankara Muallim Mektebi Tarih ve Coğrafya muallimliğine tayin edildim. 1925-26 senelerinde bu vazifeleri kısmen muhafaza etmekle beraber Maarif Vekaleti istatistik müdürlüğü ve daha sonra Talim Terbiye Heyeti mütercimliği yaptım. 1926 yılı sonunda İstanbul'a Kız Muallim Mektebi tarih muallimliği ve İstanbul Lisesi Felsefe muallimliğiyle geldim. Bir müddet sonra Erkek Muallim Mektebi ve Kız Muallim Mektebi ruhiyat ve İçtimaiyat derslerini okuttum. 1930-34 seneleri arasında Galatasaray Lisesi İçtimaiyat ve Kabataş Lisesi Felsefe muallimi tayin edildim. 1933 senesinde Üniversite ıslahatında Edebiyat Fakültesi Felsefe doçentliğine tayin edildim. 1936-37 senesinde Felsefe doçentliği agregasyon imtihanını geçirdim.»

Akademik görevleri yanında, çeşitli alanlarda da faaliyet göstermiştir: Resim yapmak, roman yazmak, dergi çıkarmak ve dernek kurmak gibi. Yayıncılık faaliyetlerine 1923 yılında «Mihrab» ve «Anadolu» dergilerini bir grup arkadaşıyla çıkararak başlamıştır. 1927 yılında bir grup öğretmen arkadaşıyla, «Felsefe ve İçtimaiyat Derneği» ni kurup, «Felsefe ve İçtimaiyat Dergisi» ni çıkarmışlar. Dernek felsefe hocalarını davet ederek çeşitli konularda konuşma yaptırmış, yeni tartışmalar başlatmıştır. Dernek 1929 yılında faaliyetini durdurdu. Ülken, Derneği yeniden kurdu. Şekip Tunç'un başkanlığındaki dernekte Şevket Aziz Kansu ve Kerim Erim gibi önemli bilim adamları da yer almıştı. 1943 yılında Felsefe Derneği'ni, merkezi Hayriye Özel Lisesi'nde olmak üzere yeniden kurdu. Ancak lisenin yanmasıyla dernekte kapanmış oldu. 1938-43 arasında «İnsan» dergisini, 1960 yılına kadar «Sosyoloji Dergisi» adlı bir yıllığı çıkarmıştır. Institut International de Sociologie'nin (Uluslararası Sosyoloji Kurumu) 1950'de yaptığı Roma Kongresi'ne beş tebliğ ile katılmış. Aynı yıl kurumun genel sekreterliğine seçilmiştir. 15. Milletlerarası Kongresi'ni 1952 yılında İstanbul'da yapılmasını sağlamış. Sosyoloji Kurumu üyelerinin memleketlerinde Milli Sosyoloji Dernekleri kurmasını karara bağlamış; bundan haraketle Ülken 1952 yılında Türk Sosyoloji Derneği'ni kurmuştur.

H. Ziya Ülken 1974 yılında İstanbul'da vefat etmiştir.