Kadın şaman var mıdır? Kadın şamanlara ne denir? Kadınların şaman olarak nitelendirilecek başlangıçtaki etkin konumu arkeolojik kazılarla desteklenmiş midir?

Şamanlık günümüzde genel olarak erkeklerin yürüttüğü bir statüdür. Ancak yirminci yüzyılın başlarında, Rus antropolog Sergei Shirokogoroff 'un gözlemlerine göre Tunguslar arasında kadın şamanlar da erkekler kadar yaygındır. Joseph Campbell, Kutup bölgesindeki avcılar arasında kadın şamanlar olduğunu kaydetmiştir. Diğer bazı antropolojik araştırmalarda da kadın şamanlarla ilgili kayıtlar mevcuttur.

Sibirya'da yaşayan Çukçi halkının bir atasözü; Kadınların doğası itibarı ile şamandır şeklindedir. Yani onlara göre kadın doğal şamandır.

Arkeolojik kazılar ve tarihî kayıtlarla da desteklenen efsaneler, mitsel söylenceler; kadınları şifacı, otacı, kâhin, falcı, vecde gelerek kendinden geçen dansçı, transa geçen kozmik yolcu olarak gösterir.

Şamanların ilk önce kadınlara has bir ünvan olduğu daha sonra erkeklerin onların yerine aldığını savunan araştırmalar vardır. Şamanlığın paleolitik dönemde özellikle avcılık ekonomik sisteminin gelişmesiyle ortaya çıktığı ve kadın şamanların özellikle ilkel toplayıcılık ve avcılığın ilk dönemlerinde daha etkili olduğu hatta bu evrede şamanlık kurumunun tamamen kadınlarla temsil edildiği savunulur.

Bu teze göre kadın; doğum özelliğiyle dünyaya yeni bir can getirmesi, yavrularıyla ilgilenmesi ve birlikte yaşama zorunluluğu itibarıyla toplumun biyolojik ve tinsel merkezi durumuna gelmiştir. Kadının doğurganlığı onun kutsanmasını sağlamıştır. Bundan başka bazı özel durumlar kadınların karanlık güçlerle de ilişki ve temas halinde olduğu inancını doğurmuştur.  Kadın şamanlar ruhlarla çevrelenmiş dünyada insanları, koruyan, gözeten ve ötekilerin mesajlarını ileten kişiler olduğuna, rüzgârla, dağla, ağaçlarla konuşabildiğine inanılır.

Bazı araştırmacılara göre ise kadın ve erkek şamanlar toplumsal statülere göre farklı işlevlere sahiptir.

Öte yandan Umay ana, Ana Tanrıça inançlarını doğuran unsurun da kadınların bu tarz üstün özelliklerinin kutsanması olduğu da savunulur. İlk toplumlarda kadınların şamanik özelliklere sahip olduğu inancının onların kutsanmasına yol açtığı ileri sürülür.  Bu bağlamda kadın şamanların başlangıçtaki etkin konumu arkeolojik kazılarla da desteklenmiştir. Tılsımlı eşyalarıyla, aynalarıyla gömülü kadınların yanı sıra, yıldızlarla süslenmiş, ayı binek olarak kulanmış, hayvan şekline girmiş, fantastik hayvanların sırtına binmiş kadın figürleri kadınların şamanik ve ruhani güçlere sahip olduğu inançlarına destek sayılmaktadır.  Asya’dan Güney Kazakistan’a, Ukrayna’dan Tarim Basin’e kadar geniş alanlarda bu tarz gömülere rastlanmıştır. 

Kadın şamanlar Orta Asya'da  utagan, udagan, ubakan, utugan gibi ünvanlar alırlar.

Ayrıntılı Bilgi için Şaman ve Şamanizm maddelerine bakabilirsiniz.