Kaya Mezarı nedir?

1. Kaya Mezarı: Kayaya oyulmuş bir veya birden fazla odadan meydana gelen mezar yapısı.

Anadolu'da Frigler'le başlayan bu mezar geleneği Lidya, Hellenistik  ve Roma çağlarında iyice yaygınlaşmıştır.

Frigya ve Likya bölgelerinde kaya mezrlarının en güzel örneklerine rastlanır.

Anıtmezar niteliğindeki en eski örnekler M.Ö. IX. yüzyıl sonlarında Urartuların başkenti olan Tuşpa’da (bugünkü Van Kalesi) yapılmış olan kral mezarlarıdır.

Cephelerinde kabartmalar olan ilk kaya mezarları ise M.Ö. VI. yüzyılda Persler tarafından İran’da yapılmıştır. Lydialılar, Phrygler ve Lykialılar kaya mezarlarını sıkça kullanmışlardır.

Paphlagonia Bölgesi de özellikle Hellenistik dönem kaya mezarları ile ünlüdür.

2. Kaya Mezar: Kayalara oyularak oluşturulmuş mezar tipi.

Anıt mezar türündeki en eski örnekleri MÖ 9'uncu yüzyılın sonlarında, Urartuların başkenti Tuşpa'da yapılmış olan kral mezarlarıdır. Sert kireç taşına demirden aletlerle kazılmış olan bu mezarlar çok odalı tiptedir.

Cepheleri kabartmalarla bezeli ilk kaya mezarlarını MÖ 6. yüzyılda Persler yapmıştır. İtalya'da Güney Etruria'da ki San Giuliano da yer alan Geç Arkaik stoalı mezarlık ile Norchia ve Sovana da bulunan tapınak mezarlar Etrüsk Dönemi örnekleridir.

Yunanistan da ise Attika ve Argos'ta, erken döneme tarihlenen, çoğu dromoslu kaya mezarlar bulunmaktadır.

Anadolu'da, cephesi kabartmalarla bezeli mezar yapısı geleneğinin Pers etkisiyle yayıldığı düşünülmektedir. Özellikle MÖ 5. ve 4. yüzyılda Phrygia, Lykia ve Lydia bölgeleri başta olmak üzere pek çok bölgede kaya mezarlar yapılmış, anıtsal örnekler yaratılmıştır. Bilinen erken tarihliler, Paphlagonia'nm Helenistik Dönemden kalma mezarlardır. Bunlar, genellikle alçak kabartmalarla bezenmiş stoalı örneklerdir ve en iyi korunmuşları Alasökü'deki Direklikaya ile Asar'daki Kayadibi'nde yer almaktadır.

Öte yandan, özellikle Afyon ve Eskişehir çevresinde rastlanan Phryg (Frig) mezarlarının genellikle masif olan cepheleri aslan betimlemeleriyle bezenmiştir. MÖ 5. yüzyıldan Roma dönemine değin çok sayıda kaya mezarının yapıldığı Lykia bölgesinde en erken örnekler ahşap evlerin taklitleri olarak biçimlendirilmiş, giderek Yunan tapınağı cepheli örnekler yaygınlaşmıştır. Telmesos'ta yazıtından Amyntas'a ait olduğu anlaşılan, İn Antis Tapınak görünümündeki mezar (MÖ 4. yüzyıl); Antiphellos'ta modern kentin (Kaş) batı yamacında yer alan ve Pers etkili Helenistik mimari yansıtan mezarlar (MÖ 4. yüzyıl); Limyra'da bir yol boyunca sıralanmış olanlar ile Myra'da pitoresk kompozisyonlar oluşturan etkileyici örnekler ünlüdür. Karia bölgesinde ise Kaunos, kaya mezarlıklarıyla özellik kazanmıştır.

Anadolu'da kaya mezar yapımının azaldığı Roma döneminde en anıtsal örnekler Ürdün'deki Petra da yapılmış (MÖ 2. yüzyıl), özellikle sütunlar ve alınlıkla bezenmiş iki katlı bir cephe mimarisine sahip olan anıt mezar ünlenmiştir.