Kirke nedir? Kirke kimdir? Circe kimdir?

Kirke (Circe / Sirse); Yunan mitolojisinin büyücü (cadı) karakteri... Mitolojik anlatılarda bazen Tanrıça, bazen bir peri, büyücü veya cadı olduğu belirtilir.

Homeros'un Odysseia'sında önemli rol oynayan Kirke, Theogonia'nın sonunda ölüm­lülerle evlenen tanrıçaların sayıldığı listede yer alır. Hyperion oğlu Helios'un kızı olduğu ve Odysseus (Odisseas / Ulysses)  ile sevişerek sonradan İtalya'ya egemen olacak Latinos ile Agrios'u doğurduğu rivayet edilir.

Aeaea adasında vahşi hayvanlarıyla birlikte yaşayan bir cadıdır. Odysseus, adayı ziyaret ettiğinde, arkadaşlarını, domuzlara dönüştürür. Ancak Odysseus efsanevi bir bitki küfü ile kendini korudu ve adamlarını insan formuna geri getirmesini sağlar.

2. Kirke:  Yunan Mitolojisindeki Büyücü tanrıça.

Kirke tıpkı Kalypso gibi Odysseus'un serüvenlerinde başlıca rol oynayan kişilerdendir. Güneş tanrı Helios'la Okeanos kızı Perseis'ten doğmadır denir kimi efsanelerde, kimine göre de Hekate'nin kızıdır ve büyücülüğü ondan almıştır. Kirke yalnız Odysseia'da değil, Argonaut'lar destanında da söz konusu olur, Kolkhis kralı Aietes'in ve Giritli Minos'un karısı Pasiphae'nin kız kardeşidir.

Efsaneler Kirke'nin Aiaie (Aeaea) adasında oturduğunu belirtirler. Bu adanın nerede olduğu az çok belli, çünkü bugün de italya'nın Sardunya karşısındaki Etruria kıyılarında Capo Circeo diye anılan bir yer var, ama bu bir ada değil, bir burundur. "Aia", "gaia" yani toprak anlamına geldiğine göre, efsanenin bu konuda bu kadarcık yanılması doğaldır. Aiolos'un adasından kovulduktan, yamyam Laistrygonlara epey kurban verdikten sonra Odysseus'aı arkadaşları Kirke'nin Aiaie adasına varırlar:

Gide gide Aiaie adasına vardık sonunda, orada Kirke otururdu, güzel belikli, insan sesli korkunç tanrıca...
Odysseus arkadaşlarına besi sağlamak için ava gider, çıktığı tepeden Kirke'nin konağını görür uzakta, dumanı tutmektedir sık çalılığın, ormanın ötesinde. Korka korka birkaç arkadaşını gönderir oraya. Başlarında Eurylokhos vardır (Od. X, 210 vd.). Odysseus'un arkadaşları dışarıya çağırırlar Kirke'yi, oysa tanrıça onları içeri alır, yalnız Eurylokhos kuşkulanıp dışarda kalır. Sonra da olan olur Odysseus'un arkadaşlarına: Kirke'nin onları domuza dönüştürmesini şöyle anlatır Homeros:

Tanrıca onları içeride tahtlara, iskemlelere oturttu, peynir, sarı bal ve arpa unu ezdi Pramnos şarabında, sagraga korkunç ilaçlar karıştırdı büsbütün unutsunlar diye baba toprağını. Verdi onlara bu içkiyi, onlarda hemen diktiler, onlar diker dikmez içkiyi, Kirke hepsine degnegiyle vurdu ve kapattı yoldaşlarımı domuz ağılma. Şimdi onlar tıpkı domuza benzemişlerdi başları ve sesleri, kılları ve gövdeleriyle, ama akıl vardı gene içlerinde eskisi gibi. Ağlar, sızlar halde onları kapadı oraya, attı önlerine kayın kozalağı, palamut, kızılcık yemişi, hep yediği şeylerdi bunlar yerde sürünen domuzların.

Tanrı Hermes Odysseus'un yardımına koşar; büyücü Kirke'yi nasıl alt edeceğini söyler ona: Kirke ona zehirli şarabı içirecegi anda, içine tanrının onun için kopardığı "malü" diye sihirli bir bitkiyi atacak ve kılıcıyla saldırıp tanrıçayı alt edecek, kendisine ve arkadaşlarına bir kötülük yapmayacağına ant içirecektir. Öyle olur, Kirke Odysseus'un gücü karşısın de şaşakalır, güzelliğine, erkekliğine vurulur ve onu yatağına aldıktan sonra, yoldaşlarını da insan kılığına sokar. Odysseus böylece Kirke'nin konağında bir yıl kalır, yiyip içip keyif sürmekte, Kirke de tıpkı Kalypso gibi onu kendine koca etmek hevesiyle yanıp tutuşmaktadır. Ne var ki Odysseus'un arkadaşları onu uyarırlar, yurda dönmek gerektiğini hatırlatırlar ona. Kirke razı olur, ama önce ölüler ülkesine gidip Teiresias'ın ruhuna danışmasının gerektiğini bildirir. Bundan sonra Odysseus'un Hades yolculuğu anlatılır (Od. X, 307'den XI sonuna dek).

Dönüşte Odysseus gene Aiaie adasına uğrar, bu kez, Kirke ona ilerdeki yolculuğun nasıl düzenlenmesi gerektiğini, Seirenlerden, Skylla ve Kharybdis'ten nasıl korunabileceğini bildirir. Kirke' nin sözleri tıpatıp doğru çıkar ve Odysseus sonunda selameti büyücü tanrıçanın öğütlerine borçlu olur. Kirke'nin kimliği ve nitelikleri üstünde bilginler çok durmuş, düşünmüştür.

Kirke'nin yeri, yurdu besbelli ki İtalya'dadır, bugün Capo Circeo'nun bulunduğu bölgede Roma çağlarında Feronia adlı tanrıçaya tapıldığı görülür. Bu tanrıçanın "feri" yani vahşi hayvan sözcüğünden türeme adı, vahşi hayvanları dizgine alan tanrıça anlamını taşır. Bu Feronia ile Kirke arasında bağlantı kurmamak olanaksız. Bölgenin Etruria yani Anadolu'dan gelme Etrüsklerin yerleştiği yer olduğu da akla getirilirse, Kirke'nin, daha sonra da Feronia'nın Anadolu'nun Ana Tanrıçası Kybele ile ilişkisi göze çarpar. KirkeFeronia, Artemis-Kybele gibi doğaya hâkim, hayvanları evcilleştirip arabasına koşan tanrısal varlığı simgeler. Bu tanrıça dişidir, dişilik, doğurganlık ve bereket kavramını erkeği boyunduruğa almak, büyülemek, herhangi bir hayvan haline getirmekle açığa vurur.

Motifleri Ana Tanrıça kültünün özelliklerini andıran Kirke efsanesi Odysseia'da sözü geçen başka temalarda olduğu gibi peri masalı, çeşnisi de taşır.

Odysseia'dan sonraki efsanelere göre Kirke'nin Odysseus'tan birçok çocukları olur, biri Telegonos, öteki de Latinos'tur derler. Telegonos'un İtalya'da Tusculum şehrini kurduğu, Latinos'un da Latinlerin atası sayıldığı hesaba katılırsa, Kirke-Odysseus macerasının İtalya efsanesince ne kadar benimsendiği görülür.