Mahkemeağacin köyü yerleşmesi ve civarında çok sayıda kaya kiliseler bulunmaktadır.

Eski adı "Agcain" Mahkeme Ağcain" olan olan yerleşme, ilçenin güneybatısında, Aluç Dağının güneyinde Kızılcahamam- Güdül karayolu üzerinde Koca çay (Öz) vadisi sekisi üzerinde, Aluç Dağı yamaçlarından beslenen Uzundere yatağında vadi ve orman köyüdür.

Doymuşören, Doğanözü, Demirciören ve Değirmenönü köyleri ile komşu olup ilçe merkezine 21 km uzaklıktadır. Bölgenin jeolojik özellikleri çeşitlilik gösterir. Ağacin volkanı olarak tanımlanan bölgede MTA tarafından 1970 li yıllarda bölgenin petroloji incelemesi yapılmıştır.

Özellikle volkanik merkezlerden (baca, kratrer) patlamalı şekilde püsküren kül ve lav parçalarının etrafa yayılması ile meydana gelmiş tüf kayalar ile peri bacaları görülür.

Arazide beyaz, pembemsi gri masif yer yer tabakalı görüntüleri ile ayrı bit güzellik verir.

Tüf kayalar kolaylıkla işlendiği için odacıklar yapılarak çeşitli amaçlarla (oda, samanlık, kiler, ahır, mesken kilisevb.) kullanıla gelmiştir.

Mahkemeağacin köyü yerleşmesi ve civarında çok sayıda kaya kiliseler bulunmaktadır.

Bizans döneminde dindar hristiyanlara karşı yapılan baskılar sonucu şehirleri terk eden azizler, dağ ve akarsu yamaçlarında bulunan kayalara insan gücü ile klise ve manastırlar yaparlar.

Bölgede yirminin üzerinde sığınma amaçlı mağara bulunmakta olup, Kültür ve Turizm Bakanlığınca tescil edilmiştir.

Günümüzde yerleşme içinde bulunan kaya odalar ise samanlık olarak kullanılmaktadır. Mahkemeağacin Köyü Kültür ve Turizm Bakanlığınca "Antik Sivil Yerleşim ve Kaya Kiliseleri" 1. derece Arkelojik sit alanı ilan edilmiş ve korumaya alınmıştır.

Ayrıca Mahkemaağacin Köyü Camisinde bulunan iki satırlık Ortiagonosa ait yazıtta "Tolistobogii Galatların Tetrarkhı" ibaresi yer almaktadır.

Yazıt geç helenistlik/erkan roma döneminde "Galatada bulunan bir kaç epigrafik buluntu arasında yerini alacak önemli bir yerdir.

Bölgeye Oğuz Türkmen boylarının yerleşmesi üzerine "Ağca-in" "Akça-in" Ak mağralar anlamına gelmektedir. Adını alır ve Ankara bölgesinde hakim bir türkmen beyi olan Turasan Beyin Mülkü olup yabanovası nahiyesi bağlı ve Turasan bey memleketi adıyla daha sonraki yıllarda ise Hızır Balı memleketi olarak anılır.

Vakıflar genel müdürlüğü Arşivinde Mahkemeağacin Köyünde El Hac Nurettin Camii Şerif Vakfı kaydı bulunmaktadır.

Osmanlının son dönemlerinde yabanabad kazası kadılarının bölgede seyyar mahkemeler kurduğu için Mahkeme adını aldığı rivayet edilir.

Kaynaklarda bu rivayeti doğrulayan bir belgeye raslayamadık. 1840 yılında Yabanabad kazasına bağlı olan Mahkemeağacin Köyü Turasan bey vakfı köylerinden olup 43 hanedir.

Cumhuriyet döneminde önce Yabanabad kazası Kızılcahamam nahiyesine, 1930 yılında ise Kızılcahamam ilçesi merkez bucağına bağlanır.

1960 yılında 302 nüfuslu 1975 yılında ise 157 nüfuslu 1990 yılında 144 nüfuslu iken 2007 yılı adrese dayalı nüfus sayımında 51 kişiye düşer.

Sit alanı olan yerleşmede geleneksel mimaride yapılmış yapılar çoğunuktadır. Koca çay vadisinde işletilmekte olan kum ocakları bulunmaktadır.

Gerek uzundere vadisi gerekse koca çay vadisi doğa yürüyüşleri ve kültür gezileri için uygun alanlardır.

Kaynak: Esyav yayınları"Geçmişten Günümüze Kızılcahamam Çamlıdere" Yazar Abdülkerim ERDOĞAN

Kaynak: Mahkemeağacin.com